Darnowo (województwo wielkopolskie)

Darnowo

wieś
Państwo	Polska
Województwo	wielkopolskie
Powiat	kościański
Gmina	Kościan
Liczba ludności (2022)	303
Strefa numeracyjna	65
Kod pocztowy	64-000
Tablice rejestracyjne	PKS
SIMC	0371541
Położenie na mapie gminy wiejskiej Kościan Darnowo
Położenie na mapie Polski Darnowo
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Darnowo
Położenie na mapie powiatu kościańskiego Darnowo
52°03′45″N 16°44′20″E

Darnowo – wieś w Polsce położona w województwie wielkopolskim, w powiecie kościańskim, w gminie Kościan.

Historia

Miejscowość pierwotnie związana była z Wielkopolską. Ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od początku XIV wieku. Wymieniona pierwszy raz w dokumencie zapisanym po łacinie z 1312 jako Darnow, 1350 Darnowo.

Miejscowość początkowo była własnością szlachecką należącą do rodu Darnowskich, którzy od nazwy wsi utworzyli swoje odmiejscowe nazwisko, a później takze do Miaskowskich, Gryżyńskich, Bnińskich, Szczodrowskich. W 1445 leżała w powiecie kościańskim Korony Królestwa Polskiego. W 1510 należała do parafii Wyskoć.

Pierwsza informacja o miejscowości pojawiła się w źródłach w 1312 kiedy odnotowano świadka Wielisława z Darnowa. W 1350 wspomniany został świadek sądowy Piotr dziedzic Darnowa. W 1393 Piotr Darnowski pozwany został przez braci Staszka oraz Jana z siostrami oddalając ich pretensje do dziedziny Darnowo. W 1407 toczył w sądzie spór z Czewlejem Darnowskim o obrazę. W latach 1396-1413 Czewlej z Miaskowa tytułujacy się dwoma nazwiskami Miaskowski albo Darnowski prowadził spory o połowę Darnowa. W 1396 oddalone zostały jego pretensje do połowy wsi kiedy przegrał proces z Janem Gryżyńskim. W miejsce Czewleja w tej sprawie wszedł Wyszota z Łęgu, który miał uwolnić dla niego połowę Darnowa od roszczeń innych osób, a jeżeli tego nie uczyni, musiałby mu dać ze swego majątku równowartość wartości połowy wsi. W 1404 Wyszota z Łęgu wygrał z Janem Gryżyńskim proces o połowę Darnowa. W 1413 Czewlej Miaskowski dowodził w sporze z Baworem z Krzemieniewa, że Janusz z Jurkowa wziął czynsz 20 grzywien za zastaw Darnowa.

W 1412 bracia Pietrasz, Wojciech i Jan Bnińscy przedstawili dokumenty kupna połowy Darnowa u Jarosława i Czewleja, a nikt nie zgłosił przed sądem ziemskim prawa bliższości. W 1431 odnotowany został spór sądowy Piotra Kaliny z Darnowa, który prawdopodobnie był kmieciem z Janem plebanem z Wyskoci.

W 1445 kasztelan gnieźnieński Piotr Bniński kupił od braci Andrzeja i Wojsława Gryżyńskich m.in. dobra Opalenica, a w zamian oddał im połowę Darnowa i 6000 grzywien. W tym roku Andrzej Gryżyński zapisał swojej żonie Annie po 400 grzywien posagu oraz wiana na należnej mu z działów z bratem części dóbr Gryżyna, m. in. także na części Darnowa. W 1462, brat Andrzeja Gryżyńskiego, Wojciech Wojsław Włoszakowski dał w działach swoim bratankom: Janowi, Maciejowi, Mikołajowi i Andrzejowi Gryzyńskim dziedzicom niedzielnym z Gryżyny swoją część dóbr Gryżyna, a w tym m. in. część Darnowa. W 1465 prowadził spór sądowy z Maciejem z Darnowa i z Węglin.

W 1466 Maciej zwany Mościc otrzymał w działach rodzinnych z wspomnianymi braćmi oraz z Małgorzatą żoną Piotra z Opalenicy m. in.→ Węgliny i Darnowo oraz in. wsie. Ufundował on wraz z rodzeństwem ołtarz w kościele parafialnym w Osiecznej na mocy testamentu stryja Wojciecha Wojsława z Włoszakowic, zapisując na ten cel czynsz jednej grzywny z Darnowa. W 1467 wraz z bratem Andrzejem otrzymał od brata Jana Gryżyńskiego części po ojcu i matce we wsiach Darnowo, Racot, Węgliny oraz połowie Jezierzyc, zapisując żonie Annie po 200 grzywien posagu oraz wiana na tych wsiach. W 1469 Andrzej Gryżyński, także zwany od posiadanych majątków Dłużyńskim albo Włoszakowskim, otrzymał po śmierci bezpotomnej brata Macieja Mościca wsie Darnowo i Grotniki. W latach 1470-73 sprzedał on Darnowo z prawem odkupu za 170 grzywien Mikołajowi Baranowi z Zaparcina, a w 1473 Mikołaj Baran odstąpił swoje prawa do Darnowa Janowi Szczodrowskiemu za 100 grzywien. W 1479 tenże Andrzej Gryżyński zapisał swojej żonie Małgorzacie z domu Opalińskiej po 200 kop groszy posagu i wiana na częściach dóbr Włoszakowice, dóbr Brenno i m. in. na połowie Darnowa.

W 1485 Małgorzata, Katarzyna i Dorota, córki Stanisława Szczodrowskiego miały zapisaną sumę na Darnowie. Małgorzata Włoszakowska żona Piotra Chociszewskiego odstąpiła swemu bratu przyrodniemu Janowi Pogorzelskiemu swoje prawa do Darnowa za 43 grzywny. W 1491 Jan Pogorzelski sprzedał z prawem odkupu Janowi Rogalińskiemu 2,5 łana osiadłego w Darnowie za 40 grzywien, a Jan Rogaliński zapisał żonie Barbarze po 250 złotych węgierskich posagu i wiana na Rogalinie oraz na wspomnianą kwotę w Darnowie. W 1493 bratanice Jana Szczodrowskiego: Małgorzata wdowa po Janie Zwanowskim, Katarzyna, żona Macieja Skoraczewskiego oraz Dorota żona Marcina Strzępińskiego używały tytułu „dziedziczek” Darnowa. W 1496 Dorota Strzępińska sprzedała z prawem odkupu Róży z Jarogniewic oraz Wojciechowi Wolickiemu, jej siostrzeńcowi, 1/3 prawa bliższości do Darnowa, które otrzymała w dziale majątkowym od swych sióstr. W 1514 Anna Dłużyńska sprzedała mężowi Mikołajowi Spławskiemu swoje wsie Wyskoć i Darnowo za 1600 grzywien oraz Spytkówki i Lubosz za 500 florenów węgierskich.

Wieś odnotowały także historyczne rejestry podatkowe. W 1510 do pana Młynkowskiego nalezało 2,5 łana osiadłego, 11 łanów opuszczonych oraz karczma, która rzadko szynkowała. 1510 z 2,5 łana osiadłego płacono wiardunki |dziesięcinne biskupowi poznańskiemu. W 1514 wspomniano Małgorzatę Darnowską herbu Leliwa była matką Michała Ciesielskiego kanonika poznańskiego. W 1564 Łukasz Gołutowski zapłaciła wiardunki dziesiętne z 3 łanów dornowskich należały do uposażenia stołu biskupiego. W 1563 miał miejsce pobór podatków z 3 łanów. W 1581 pobór odbył się od 5 łanów, dwóch komorników, jednego zagrodnika oraz od owczarza, który wypasał 30 owiec.

W roku 1529 Spławscy sprzedali dobra Marcinowi Gołutowskiemu wraz z Piotrowem i Racotem. Dobra te odziedziczył jego syn Łukasz, a od 1588 r. jego syn, również Łukasz. W 1614 r. majątek przejmuje syn Łukasza, Adam Gołutowski. Ich jedyna córka, Jadwiga Gołutowska ok. 1636 r. wniosła dobra w posag Stanisławowi Kostce z Szamotuł, co przejęła ich córka Joanna z Kostków Aleksandrowa Tarłowa. W 1676 r. sprzedała on majętność i wsie: Węgliny, Darnowo, Spytkówki, Lubosz, Słonin i Kurowo za 140 000 zł Dorocie z Sienna Sulmowskiej, wdowie po Krzysztofie Broniszu, matce Piotra i Jana.

Po Piotrze Broniszu, w 1719 r., dobra przejęła jego jedyna córka Dorota Janowa Radomicka, księżna Stanisławowa Jabłonowska. W 1777 r. majątek przejął jej syn książę Antoni Barnaba Jabłonowski, wojewoda poznański. Z powodu długów dobra te sprzedał księciu orańskiemu Wilhelmowi. W 1815 r. Wilhelm był koronowany na króla Niderlandów. Dobra dziedziczy jego syn Wilhelm II, a po nim jego dzieci: Wilhelm III, Wilhelm Fryderyk i Zofia Holenderska.

Wskutek II rozbioru Polski w 1793 wieś wraz z okolicą przeszła pod władanie Prus i jak cała Wielkopolska znalazła się w zaborze pruskim. W okresie Wielkiego Księstwa Poznańskiego (1815-1848) miejscowość wzmiankowana jako Darnowo należała do wsi większych w ówczesnym pruskim powiecie Kosten rejencji poznańskiej. Darnowo należało do okręgu kościańskiego tego powiatu i stanowiło część majątku Racat (niem. Razoten, dziś Racot), który należał wówczas do byłego króla Niderlandów (Wilhelma I). Według spisu urzędowego z 1837 roku Darnowo liczyło 177 mieszkańców, którzy zamieszkiwali 18 dymów (domostw).

W 1881 powierzchnia dóbr Racot z folwarkami Darnowo, Spytkówki, Betkowo, Stary i Nowy Słonin wynosiła 2459,71 ha. W 1895 r. właścicielem został książę Heinrich von Sachsen – Wiemar, a tuż po nim wielki książę Wilhelm Ernst von Sachsen - Weimar Eisenach. W końcu XIX w. na terenie wsi znajdowało się 13 domów zamieszkanych przez 99 osób. Po I wojnie światowej folwark przeszedł na własność Skarbu Państwa. W okresie międzywojennym dzierżawił go Wiktor Gółkowski.

W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa leszczyńskiego.

Zabytki

• Zespół folwarczny – usytuowany w zachodniej części wsi po południowej stronie drogi z Racotu do Wyskoci. Składa się z podwórza folwarcznego oraz z położonych poza jego obrębem budynków mieszkalnych pracowników folwarcznych. Dziedziniec gospodarczy na rzucie prostokąta, otoczony ze wszystkich stron zabudową, z małym stawem pośrodku i większym, usytuowanym niegdyś na płd.- wsch. od podwórza, obecnie zlikwidowanym.
• Domy nr 8 i 10 – analogiczne, usytuowane w płn. pierzei podwórza, przeznaczone dla pracowników folwarcznych. Budynki powstały w końcu XVIII lub na początku XIX wieku. Murowane z cegły, parterowe z użytkowym magazynowym poddaszem, nakryte dachami naczółkowymi, pokrytymi dachówką karpiówką układaną w koronkę. Wzniesione na planie prostokąta.
• Stajnia – usytuowana w płd. pierzei, wzniesiona została w 1. poł. XIX wieku. Jest to budynek murowany z cegły, parterowy z użytkowym poddaszem, nakryty dachem naczółkowym pokrytym pierwotnie dachówką. Wzniesiony na planie prostokąta, z wnętrzem podzielonym na trzy pomieszczenia, z których środkowe pełniło prawdopodobnie funkcję szorowni.
• Stodoła – wzniesiona przypuszczalnie w końcu XVIII wieku. Murowana z cegły na podmurówce z kamienia polnego, nakryta dachem dwuspadowym pokrytym eternitem. Budynek na planie prostokąta, z dwoma klepiskami i trzema sąsiekami.
• Owczarnia – wzniesiona ok. 1880 roku, murowana z cegły, parterowa z magazynowanym poddaszem, nakryta dachem dwupołaciowym pokrytym eternitem, Obiekt postawiony na planie prostokąta z późniejszą dobudówką pośrodku elewacji zachodniej z klatką schodową w części środkowej. W przyziemieniu sklepienie krzyżowe, wsparte na dwóch rzędach żeliwnych słupów.
• Dom mieszkalny pracowników folwarcznych (obecnie nr 12) - wzniesiony przypuszczalnie na początku XX wieku, na wschód od podwórza, przeznaczony dla czterech rodzin, murowany z cegły, podpiwniczony, parterowy z mieszkalnym częściowo poddaszem, nakryty dachem naczółkowym wykończonym dachówką. Wzniesiony na planie wydłużonego prostokąta, z szerokim ryzalitem pośrodku elewacji wschodniej i zachodniej.

We wsi zachowały się zabudowania dawnego folwarku, obecnie użytkowanego przez Stadninę Koni Racot. Obejmują one budynki mieszkalne i gospodarcze z XIX i XX wieku, częściowo przebudowane. Znajduje się tu budynek gospodarczy, murowany, otynkowany, ze skromnymi elementami dekoracyjnymi z cegły ceramicznej, nakryty dachem dwuspadowym eternitem.

Na uwagę zasługują domy nr 8, 13, 21 - zbudowane w początku XX wieku, murowane, otynkowane. We wsi przy głównej drodze na murowanym otynkowanym cokole znajduje się kamienna figura Pana Jezusa. Obok kasztanowce o obwodzie ok. 80 cm i wysokości ok. 10 m. Przy polnej drodze do Spytkówek, ok. 100 m od Darnowa, znajduje się grupa 9 głazów narzutowych o obwodzie 300–400 cm, oraz kilkanaście mniejszych.

Bibliografia

• Stefan Chmielewski: Słownik historyczno-geograficzny województwa poznańskiego w średniowieczu, t. 3, hasło „Darnowo”. Wrocław: Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, s. 329–330. ISBN 83-04-00938-2.

Linki zewnętrzne

Darnowo, [w:] Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, 2010–2014 .