Pożegnanie Dawida z Jonatanem

Pożegnanie Dawida z Jonatanem

Het afscheid van David en Jonathan

Autor	Rembrandt
Data powstania	1642
Medium	olej na desce
Wymiary	73 × 61,5 cm
Miejsce przechowywania
Miejscowość	Petersburg
Lokalizacja	Ermitaż

Pożegnanie Dawida z Jonatanem (niderl. Het afscheid van David en Jonathan) – obraz holenderskiego malarza Rembrandta Harmenszoona van Rijn. Obraz sygnowany u dołu na środku: Rembrandt f.1642.

Geneza

Temat obrazu został zaczerpnięty ze Starego Testamentu z Pierwszej Księgi Samuela i ilustruje epizod związany z Dawidem i Jonatanem. Jonatan ostrzega Dawida przed morderczymi planami swego ojca, króla Saula i w żalu żegna się z bratem:

Gdy odszedł chłopiec, podniósł się Dawid od strony kopca, padł twarzą na ziemię i trzykroć oddał głęboki pokłon. Nawzajem się ucałowali i płakali nad sobą. Dawid nawet głośno szlochał. (1 Sm, 20,41)

Opis obrazu

Rembrandt bardzo często w swoich interpretacjach biblijnych identyfikował się z bohaterami lub wplatał prywatne uczucia, jakie targały go w chwili powstawania dzieła. 14 czerwca 1642 roku, przed namalowaniem Pożegnania Dawida z Jonatanem zmarła jego pierwsza żona, Saskia. Według Stefano Zuffi, obraz mógł być formą pożegnania Rembrandta z ukochaną żoną. Obraz został wykonany inaczej niż poprzednie. Dramat, jakiego widz jest świadkiem, wyrażony został innym środkami, bez dawnej ekspresji i gwałtownych ruchów. Dawid przywiera do swego brata, kładzie głowę na jego piersi, a wokół jego jasnych włosów rozchodzi promienista aureola. Jonatan podtrzymuje załamaną postać przyjaciela. Na jego twarzy rysuje się smutek. Wyrażone emocje są charakterystyczne dla barokowego stylu, który reprezentuje Rembrandt; dodatkowo barok zaznaczony jest bogatymi strojami bohaterów, wspaniałością barw oraz udramatyzowanym widokiem Jerozolimy w tle. Od tego obrazu Rembrandt zaczyna większą wagę przywiązywać do emocji bohaterów; zaczyna się trzeci etap w jego malarstwie zwany klasycznym.

Interpretacja obrazu

Interpretacja scen biblijnych, jakie malował Rembrandt, zawsze wzbudzała wiele trudności dla historyków sztuki. Artysta bardzo często nie trzymał się ścisłej ikonografii, poddając epizody biblijne własnej interpretacji i ukazując postacie według własnego upodobania. Nie inaczej było z obrazem z moskiewskiego Ermitażu. Naukowcy przez wieki spierali się co do tematu, który uwiecznił malarz. W starych katalogach inwentarzy z 1797 i 1859 roku obraz widniał pod tytułem Powrót syna marnotrawnego. W drugiej połowie XIX wieku uważano, iż scena przedstawia Pojednanie Jakuba i Ezawa. W 1893 roku rosyjski krytyk sztuki i kustosz Andrei Ivanovich Somov w katalogu prac z Ermitażu poddał krytycznej analizie dotychczasową interpretacje i zasugerował, iż scena przedstawia inny motyw ze Starego Testamentu: Pojednanie Dawida i Absaloma. Do podobnych wniosków w 1923 roku doszedł inny historyk Cornelis Hofstede de Groot.

W 1925 Klaus Graf von Baudissin zasugerował, że Rembrandt przedstawił rozstanie Dawida i Jonatana. Potwierdzeniem dla jego interpretacji miały być widoczne w prawym dolnym rogu strzały, którymi Jonatan miał ostrzec Dawida przed gniewem Saula:

Ja wypuszczę w jego stronę trzy strzały, jakbym celował w tym kierunku. Potem poślę chłopca, dając mu rozkaz: Idź, znajdź strzały! Gdy powiem chłopcu: Oto strzały są bliżej niż stoisz, zabierz je – wracaj, wiedz, że możesz być spokojny, nic się nie dzieje złego, na życie Pana! (1 Sm, 20,20-21)

oraz kamień, przy którym bracia mieli się spotkać:

Udasz się na miejsce, gdzie się ukrywałeś w dniu podobnej sprawy i zatrzymasz się koło kamienia wskazującego drogę. (1 Sm, 20,19)

Baudissin nie potrafił wyjaśnić, dlaczego Dawid nosi królewskie szaty, ale jego interpretacje potwierdził w 1957 roku historyk Vladimir Frant︠s︡evich Loewinson-Lessing, który na obronę tezy przytoczył inny fragment z Pierwszej Księgi Saumela, który wspominał o oddaniu przez Jonatana swoich szat Dawidowi w dowód miłości (1 Sm, 18,1-5). Dodatkowo Lessing odnalazł dokument z 13 maja 1716 roku, stwierdzający zakup obrazu przez Piotra Wielkiego na aukcji w Amsterdamie. Obraz został zakupiony ze zbiorów Jana van Beuningen i nosił tytuł Dawid i Jonatan.

Według J van Geldera obraz był tym samym dziełem, o którym wspomina Rembrandt w 1659 roku przy okazji omawiania warunków spłaty długu, jaki artysta miał u amsterdamskiego marchanta Ludowijcka van Ludicka. Obraz miał być częścią zapłaty długu. Prawdopodobnie w 1659 roku Rembrandt dokonał zmian kolorystycznych w obrazie. Rembrandt bardzo często w swoich interpretacjach biblijnych identyfikował się z bohaterami lub wplatał prywatne uczucia, jakie targały go w chwili powstawania dzieła. W dniu 14 czerwca 1642 roku, przed namalowaniem Pożegnania Dawida z Jonatanem zmarła jego pierwsza żona – Saskia. Według Stefano Zuffi obraz mógł być formą pożegnania Rembrandta z ukochaną żoną.

Proweniencja

W marcu 1659 roku został przekazany amsterdamskiemu kupcowi Ludowijckowi van Ludickowi. W 1678 roku obraz wymieniony został w kolekcji Hermana Beckera z Amsterdamu. W dniu 19 kwietnia 1713 roku dzieło zostało sprzedane wraz z kolekcją L. van der Heena w Amsterdamie za kwotę 105 florenów, a trzy lata później kupiono je wraz z kolekcją Jana van Beuningena za kwotę 80 florenów. Obraz nabył Osip Solovyov dla cara Piotra Wielkiego i przesłał go do Sankt Petersburga w czerwcu 1719 roku. Obraz trafił do Pałacu Pietrowa, a następnie w 1882 roku do Ermitażu.

Bibliografia

• Rembrandt Harmensz van Rijn. Leningrad: Aurora Art Publishers, 1987.
• Hermann Knackfuss: Rembrandt. London: H. Grevel&Co., 1899.
• Stefano Zuffi: Rembrandt. London, New York: Prestel, 2011. ISBN 978-3-7913-4620-5.