Leopoldo Nobili
Data i miejsce urodzenia |
5 lipca 1784 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
5 lub 22 sierpnia 1835 |
Zawód, zajęcie | |
Narodowość | |
Alma Mater |
Accademia militare di Modena |
Stanowisko | |
Pracodawca |
Museo di storia naturale sezione di zoologia La Specola, Florencja |
Odznaczenia | |
Strona internetowa |
Leopoldo Nobili (ur. 5 lipca 1784[1][2] w Trassilico, prowincja Lukka, zm. 5[1] lub 22 sierpnia[2] 1835 we Florencji) – włoski fizyk, pionier w dziedzinie elektromagnetyzmu i termoelektryczności, wynalazca m.in. „termostosu” (baterii termopar) oraz kilku typów galwanometrów o wysokiej czułości, wykorzystywanych np. w czasie pionierskich badań właściwości promieniowania cieplnego, magnetyzmu ziemskiego, „prądów bioelektrycznych” (wniósł wkład w powstanie neurofizjologii).
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodził się w pobliżu miejscowości Lukka (Toskania); jego rodzicami byli Pellegrino i Irene Amorotti. Uczył się początkowo w Modenie, w nowej szkole inżynierii wojskowej i artylerii (wł. Accademia militare di Modena), a następnie w paryskiej École Polytechnique – był uczniem Ampère’a, matematyka i jednego z twórców nauki o elektryczności i magnetyzmie (zob. prawo Ampère’a). Studiował w latach 1799–1804[3] – w czasach, gdy Napoleon Bonaparte pełnił urząd pierwszego Konsula Francji (od przewrotu 18 brumaire’a do uchwalenia I Cesarstwa Francuskiego).
Po skończeniu studiów początkowo służył w artylerii[4]. W latach 1807–1811 był kierownikiem, w randze kapitana, w fabryce broni w Gardone Val Trompia (prowincja Brescia)[3][1]. W roku 1812 zgłosił się ochotniczo do służby czynnej i brał udział w rosyjskiej kampanii Napoleona jako adiutant gen. Eugeniusza de Beauharnais (syna cesarzowej Józefiny), dowodzącego m.in. w bitwie pod Borodino. Został odznaczony Legią Honorową[3].
W roku abdykacji Napoleona i rozpoczęcia kongresu wiedeńskiego (1814–1815)[a] Leopoldo Nobili porzucił służbę wojskową. Zajął się badaniami naukowymi oraz działalnością polityczną, występując jako przeciwnik absolutyzmu i zwolennik zjednoczenia licznych księstw Italii (zob. też powstanie karbonaryzmu)[3].
Starając się o możliwość powrotu do ojczystego kraju i połączenia się z rodziną, zwrócił się z prośbą o pomoc do dyrektora Muzeum Księstwa Modeny i Reggio we Florencji. Dyrektor – Vincenzo Antinori[5] – poparł jego prośbę o azyl. Nobili został wezwany przez Leopolda II do Florencji, gdzie zamierzano wznowić w Museo di Fisica e Storia Naturale działalność edukacyjną (zawieszoną po upadku Napoleona i powrocie do Toskanii Ferdynanda III, ojca Leopolda II). Otrzymał stanowisko profesora fizyki i rozpoczął akademickie wykłady elektromagnetyzmu[3][6]. Prowadził również badania naukowe.
Zakres badań[edytuj | edytuj kod]
Leopoldo Nobili kontynuował badania Ampère’a (swojego nauczyciela), Coulomba (zob. prawo Coulomba) i Poissona (profesora École Polytechnique w latach 1806–1809)[1].
Interesował się przede wszystkim naturą prądu elektrycznego. Starał się wyjaśnić, dlaczego dwa różne rodzaje prądu – „prąd termoelektryczny”, wywoływany różnicą temperatur, oraz „prąd hydroelektryczny”, występujący w roztworach, np. w ogniwie Alessandro Volty – wywierają takie samo oddziaływanie elektromagnetyczne (zob. indukcja magnetyczna). Doszedł do fałszywego wniosku, że prąd płynący w ogniwach galwanicznych nie jest efektem chemicznych reakcji na elektrodach (anodowe utlenianie i katodowa redukcja), lecz jest z reakcją związany tylko pośrednio – przyczyną bezpośrednią jest wystąpienie różnicy temperatur, spowodowanej wydzielaniem się ciepła reakcji. W obu przypadkach (ogniwa „termoelektrycznego” i „hydroelektrycznego”) przepływa „prąd termoelektryczny”[1].
Leopoldo Nobili wniósł istotny wkład w rozwój fizyki, projektując i konstruując aparaty pomiarowe, m.in. baterię termopar („termostos”[7]) lub kilka modeli galwanometrów. Ich wysoka czułość umożliwiła prowadzenie badań „prądów bioelektrycznych”, np. reakcji mięśni zwierząt pobudzanych napięciem elektrycznym[3][6] (zob. Luigi Galvani). Uważa się, że skonstruowanie czułych galwanometrów umożliwiło narodziny nowoczesnej neurofizjologii[3][6][8] (w pracy pt. From Galvani to patch clamp: the development of electrophysiology, opublikowanej w roku 2006[9], jest cytowany artykuł Nobiliego z roku 1828, pt. Comparaison entre les deux galvanometres les plus sensibles, la grenouille et le moltiplicateur a deux aiguilles, suivie de quelques resultats noveaux).
Aparaty, które konstruował Nobili, były również wykorzystywane w czasie pionierskich badań promieniowania cieplnego i magnetyzmu ziemskiego, wykonywanych wspólnie z innym włoskim fizykiem, Macedonio Mellonim[4] (obaj naukowcy wspólnie opracowali m.in. nowe modele aparatów pomiarowych, np. Nobili-Melloni radiant-heat thermopile)[6].
Publikacje[edytuj | edytuj kod]
Nobili opublikował m.in. (wybór według Google Books)[11]:
- 1819 – Introduction à la Mécanique de la Matière (wsp. C. Morand),
- 1819 – Introduzione alla meccanica della materia,
- 1820 – Nuovo trattato d'ottica, o sia La scienza della luce dimonstrata coi principj di meccanica,
- 1822 – Nuovi trattati sopra il calorico, l'elettricità e il magnetismo,
- 1824 – Questioni sul magnetismo,
- 1826 – Sopra un galvanometro: con nuove aggiunte (wsp. Giovanni Battista Amici, Giuseppe Tramontini),
- 183? – Memoirs divers Leopoldo Nobili (wsp. Vincenzio Antinori),
- 1831 – Sopra la forza elettromotrice del magnetismo Leopoldo Nobili (wyd. niem. Ueber die elektoromotorische Kraft des Magnetismus; wsp. Vincenzio Antinori),
- 1832 – Sopra vari punti di magneto-elettricismo (wsp. Vincenzio Antinori),
- 1832 – Alcune esperienze sopra le nuove correnti e le scintille magneto-elettriche (wsp. Silvestro Gherardi),
- 1832 – Descrizione delle nuove calamite elettriche ed osservazioni sulle medesimi (wsp. Vincenzo Antinori),
- 1832 – Nuove esperienze elettromagnetiche e teoria fisica del magnetismo di rotazione (wsp. Vincenzo Antinori)[12],
- 1832 – Teoria fisica delle induzioni elettro-dinamiche,
- 1833 – Nuove osservazioni sopra le apparenze elettromagnetiche,
- 1833 – Nuove osservazioni sopra le apparenze elettro-chimiche,
- 1834 – Leopoldi Nobili Articoli sopra il calore e l'elettricità,
- 1834 – Memorie ed osservazioni - Tom 1,
- 1834 – Collection of pamphlets on mesmerism (współautorstwo)
- 1834 – Descrizione di due nuove pile termo-elettriche e loro uso nelle ricerche calorifiche del cav. prof. L. Nobili,
- 1834 – Memoire ed osservazioni edite ed inedite,
- 1834 – Note sul magnetismo,
- 1834 – Sopra l'elettricità animale,
- 1835 – Memoria su l'andamento e gli effetti delle correnti elettriche dentro le masse conduttrici del cav. L. Nobili.
J.Z. Buchwald w Complete Dictionary of Scientific Biography wyróżnił[1]:
- Sur une nouvelle classe de phènomènes èlectrochimiques, Annale’s de chimie, 34 (1827), 280–297,
- Sur la nature des courans èlectriques, Bibliothèque universelle, 37 (1828), 118–144, 180–184,
- De la distribution et des effects des courans èlectriques dans les masses conductrices, ibid., 49 (1835), 263–281, 416–436.
Pośmiertnie ukazały się m.in.[11]:
- 1838 – Sul confronto dei circuiti elettrici coi circuiti magnetici e sul calore intestino della terra
- 1838 – Nuovi trattati sopra il calorico, l'elettricità e il Magnetismo,
- 1838 – Questioni sul magnetismo del cavaliere Leopoldo Nobili,
- 1838 – Sul confronto dei circuiti elettrici coi circuiti magnetici e sul calore intestino della terra. Memoria,
- 1840 – Sopra l'identità dell'attrazione molecolare coll'astronomica, opera del cavaliere Leopoldo Nobili di Reggio….
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
Dorobek Leopolda Nobiliego jest wymieniany w przeglądowych opracowaniach, dotyczących historii fizyki, oraz publikacjach poświęconych jego roli w rozwoju tej dziedziny, takich jak L’eredità scientifica di Leopoldo Nobili. Dibattito teorico e ruolo degli strumenti nella fisica del primo Ottocento (1984)[14]. Rekonstrukcje wielu aparatów pomiarowych, które skonstruował, są eksponowane w Museo Galileo we Florencji (Istituto e Museo di Storia della Scienza)[6]. Wciąż ukazują się w druku wznowienia jego publikacji, np.[11]: Memoria Su L'Andamento E Gli Effetti (2010), Nuovi Trattati Sopra Il Calorico, L'Elettricit E Il… (2012).
Imię Nobili nadano jednemu z kraterów księżycowych (średnica: 42 km, 0,2°N, 75,9°E)[13]. Nazwę Via Leopoldo Nobili nosi jedna z ulic Modeny[15].
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Postanowienia kongresu przywróciły polityczne i ekonomiczne rozbicie Italii, istniejące przed rewolucją francuską i wojnami napoleońskimi, m.in. Modena i Toskania ponownie znalazły się pod rządami Habsburgów (zob. Franciszek IV Habsburg-Este), Parmę przekazano cesarzowej Marii Ludwice, Leopold II (Ferdynand IV Burbon) otrzymał Neapol i Sycylię, gdzie utworzył Królestwo Obojga Sycylii.
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f Jed Z. Buchwald: Nobili, Leopoldo. [w:] Complete Dictionary of Scientific Biography [on-line]. www.encyclopedia.com, 2008. [dostęp 2014-09-10]. (ang.).
- ↑ a b Edvige Schettino: NOBILI, Leopoldo. www.treccani.it, 2013. [dostęp 2015-12-21]. (wł.).
- ↑ a b c d e f g Edvige Schettino: Nobili, Leopoldo. [w:] Dizionario Biografico degli Italiani, Volume 78 (2013) [on-line]. www.treccani.it. [dostęp 2014-09-09]. (wł.).
- ↑ a b John Daintith, red.: Biographical Encyclopedia of Scientists, Third Edition. CRC Press, 2008-08-18, s. 565–566.
- ↑ Antinòri, Vincenzo. [w:] L'Enciclopedia Italiana Treccani.it [on-line]. www.treccani.it. [dostęp 2014-09-10]. (wł.).
- ↑ a b c d e Leopoldo Nobili 1784–1835. [w:] Strona internetowa Museo Galileo – Institute and Museum of the History of Science [on-line]. brunelleschi.imss.fi.it. [dostęp 2014-09-09]. (wł.).; Section of Rooms XV and XVI, Leopoldo Nobili’s Instruments.
- ↑ termostos, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2014-09-09] .
- ↑ Stanley Finger, Marco Piccolino: The Shocking History of Electric Fishes: From Ancient Epochs to the Birth of Modern Neurophysiology. OUP USA, 2011. ISBN 0-19-536672-7, ISBN 978-0-19-536672-3.
- ↑ Alexei Verkhratsky, O.A. Krishtal, Ole H. Petersen. From Galvani to patch clamp: the development of electrophysiology. „Pflügers Archiv – European Journal of Physiology : Cell and Molecular Physiology”, s. 233–247, 2006. DOI: 10.1007/s00424-006-0169-z. ISSN 0031-6768. (ang.).
- ↑ Thomas B. Greenslade Jr. > Electrical Measurements: Astatic Galvanometer. [w:] Instruments for Natural Philosophy [on-line]. physics.kenyon.edu. s. Strona internetowa Kenyon College, Gambier, Ohio. [dostęp 2014-09-12]. (ang.).
- ↑ Leopoldo Nobili, Vincenzo Antinori: Nuove esperienze elettromagnetiche e teoria fisica del magnetismo di rotazione. Internet Archive, 1832. [dostęp 2014-09-10]. (wł.).
- ↑ a b Lunar Nomenclature. planet4589.org, 2004. [dostęp 2014-09-11]. (ang.).
- ↑ L’eredità scientifica di Leopoldo Nobili. Dibattito teorico e ruolo degli strumenti nella fisica del primo Ottocento. Reggio Emilia: 1984.
- ↑ Modena – Via Leopoldo Nobili. [w:] Mappa di Modena [on-line]. www.tuttocitta.it. [dostęp 2014-09-11]. (wł.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Biografia di Leopoldo Nobili, Il Cimento, 1844, Volume 2, Issue 1, pp 277–283,
- Leopoldo Nobili narozen Trassilico, Garfagnana 1784. zemřel Firenze, Itálie 1835
- Elogio funebre del cav. prof. Leopoldo Nobili scritto dall'ab. Giovanni Caselli (1841)