Jan Sałapatek
Data i miejsce urodzenia |
2 maja 1923 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
29 stycznia 1955 |
Przebieg służby | |
Siły zbrojne | |
Główne wojny i bitwy | |
Odznaczenia | |
Jan Sałapatek, ps. „Orzeł”[1] (ur. 2 maja 1923 w Jachówce, zm. 29 stycznia 1955 w Krakowie[1]) – polski partyzant, żołnierz Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, uczestnik podziemia antykomunistycznego.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Kształcił się w szkole powszechnej, pracował w rodzinnym gospodarstwie, pomagał także ojcu, który z zawodu był kowalem[1]. W trakcie II wojny światowej zaangażował się w działalność partyzancką, dołączył do zorganizowanego w 1943 oddziału AK „Huta-Podgórze”. Później przeszedł do Batalionów Chłopskich w rodzinnej miejscowości[1]. Zgodnie z wytycznymi przełożonych wstąpił do Milicji Obywatelskiej, z której po paru miesiącach został zwolniony po rozwiązaniu posterunku. W październiku 1945 ujawnił się jako kapral BCh odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Przez pewien czas kontynuował naukę[1].
W związku z zagrożeniem aresztowaniem powrócił do działalności konspiracyjnej. Od wiosny 1946 należał do oddziału partyzanckiego wchodzącego w skład Grupy Operacyjnej AK „Błyskawica”, używał pseudonimu „Orzeł”. Brał m.in. udział w rozbiciu posterunku MO w Suchej oraz w nieudanym ataku na posterunek tej służby w Sułkowicach[1][2]. Po przekształceniach organizacyjnych był członkiem oddziału pod nazwą Grupa Operacyjna AK „Wolność”, którym kierował Stanisław Papierz (ps. „Sęp”). Po jego śmierci w październiku 1946 przejął dowództwo na tym oddziałem[1]. Ujawnił się ponownie w związku z amnestią z 1947, wkrótce jednak powrócił do podziemia. Utworzył Grupę Operacyjną AK „Zorza”, niepodlegającą organizacyjnie innym strukturom. Jego oddział działał do 1955, głównie na obszarze powiatów wadowickiego i myślenickiego; przeprowadził około stu akcji wymierzonych w funkcjonariuszy oraz współpracowników aparatu komunistycznego[1][2].
Funkcjonariusze organów bezpieczeństwa publicznego organizowali nieudane obławy. Jana Sałapatka ujęto 18 stycznia 1955 na skutek prowokacji. Został wówczas uderzony w głowę, doznając pęknięcia czaszki. Zmarł 29 stycznia tegoż roku w szpitalu więziennym w Krakowie[1][2]. Został potajemnie pochowany na cmentarzu Rakowickim. Jego szczątki odnaleziono w 2021 w trakcie prac poszukiwawczych prowadzonych przez Instytut Pamięci Narodowej[1]. Pośmiertnie awansowany na podporucznika[3].
Postać Jana Sałapatka i jego działania stały się przedmiotem lokalnej legendy; zjawisku temu poświęcony został w 1996 krótkometrażowy film biograficzny Ballada o Sałapatku w reżyserii Jakuba Skoczenia[4].
Odznaczenia[edytuj | edytuj kod]
W 2023 prezydent RP Andrzej Duda odznaczył go pośmiertnie Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski[5][3].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g h i j Jan Sałapatek (1923–1955) [online], ipn.gov.pl [dostęp 2023-05-05] .
- ↑ a b c Ziemowit Kalinowski , Bohaterowie wyklęci [online], gazeta.myslenice.pl, 3 marca 2011 [dostęp 2023-05-05] [zarchiwizowane z adresu 2017-09-25] .
- ↑ a b Jachówka: Jan Sałapatek „Orzeł” żegnany z honorami [online], sucha24.pl, 5 maja 2023 [dostęp 2023-05-05] .
- ↑ Ballada o Sałapatku w bazie filmpolski.pl [dostęp 2023-05-05].
- ↑ M.P. z 2023 r. poz. 671.