Przejdź do zawartości

II Batalion OW PPS na Ochocie

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pismo Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów „Do Szeregu”

II Batalion OW PPS na Ochocie – batalion Oddziałów Wojskowych Pogotowia Powstańczego Socjalistów w dzielnicy Ochota; istniał od listopada 1939 do sierpnia 1944. W ramach akcji scaleniowej z Armią Krajową został włączony w 1942 w skład II rejonu Obwodu Ochota Armii Krajowej. 1 sierpnia batalion uczestniczył w powstaniu warszawskim na Ochocie, gdzie został doszczętnie rozbity, część żołnierzy, przedostała się do Śródmieścia Północnego i Południowego.

Historia batalionu[edytuj | edytuj kod]

Prace organizacyjne nad utworzeniem oddziału wojskowego PPS-WRN rozpoczął przedwojenny przewodniczący dzielnicy Rudolf Cymerman. Następnie przekazał realizację zadań plut. Stanisławowi Kujawie „Stasiek” dowódcy Akcji Socjalistycznej w dzielnicy. Organizacją oddziału zajmowali się również plut. Jan Kołtuniak „Kielecki”, plut. Jan Koc „Janek” oraz plut. Wasyl Słotwiński „Wacek”[1].

Od grudnia 1939 do maja 1940 zorganizowano 1 kompanię kadrową „Ochota” (w składzie 40 żołnierzy). Kompania ta składała się wyłącznie z byłych członków Akcji Socjalistycznej, którzy odbyli służbę wojskową i brali udział w wojnie obronnej 1939[2]. Kompanią dowodzili kolejno: plut. Jan Kołtuniak „Kielecki” do 1940, plut. Wasyl Słotwiński „Wacek”, zaś od 1943 sierż. Walenty Mendrzycki „Mechanik"[3]. Funkcje dowódców plutonów pełnili plut. Józef Michalski „Wariat”, kpr. Jan Foremny „Rura” oraz kpr. Feliks Domeradzki „Chałka”. Szefem kompanii był kpr. Jan Koc „Janek”[4].

Od czerwca do grudnia 1940 zorganizowana została 2 kompania. Większość żołnierzy wywodziła się z osiedla Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej na Rakowcu. Ponadto w skład kompanii weszła grupa mieszkańców okolic ulicy Żelaznej zorganizowana przez pchor. Juszczyka, oraz grupa z Okęcia, zorganizowana przez sierż. Henryka Bojarskiego „Grom”[4]. Dowódcą 2 kompanii „Rakowiec”, został wówczas ppor. rez. Stanisław Rapiński „Technik”, a szefem kompanii st. strz. Edward Strusiński „Butológ”. Dowódcami plutonów kadrowych zostali wówczas: plut. Roman Górnicki „Kmitas”, sierż. Roman Pakuła „Tramwajarz” oraz kpr. Stanisław Kierowicz „Staber”[2].

Dopiero w końcu 1941 do batalionu trafiła ok. dwudziestoosobowa grupa młodzieży z rodzin robotniczych. Na przełomie 1941 i 1942 skierowany został do batalionu dowódca-szkoleniowiec por. Henryk Zinówko „Borkowski”. Zorganizował on szkolenie wewnątrz oddziału. Na kurs podoficerski i kurs podchorążych Warszawskiego Zgrupowania GL WRN, skierowano ponadto 10 żołnierzy. Kurs podchorążych ukończył m.in. dowódca batalionu Jan Kołtuniak „Kielecki”[5]. Trzech dalszych żołnierzy ukończyło kursy podchorążych AK w następnych latach.

Na początku 1942 batalion został włączony w skład oddziałów Armii Krajowej. Z uwagi na różnice w określeniu wielkości oddziałów w Armii Krajowej (pluton liczył do 60 żołnierzy), w nowej strukturze 1 kompania „Ochota" została oznaczona jako pluton 431, zaś 2 kompania „Rakowiec” jako pluton 432 liczyły łącznie 120 żołnierzy. Według niektórych wersji, oddział składał się z 80 żołnierzy po 40 w plutonie[6]. Skład oddziału został zwiększony w 1943 o 25-osobowy pluton kobiecy szkolony do służby sanitarnej oraz łączności[4].

II Batalion OW PPS stanowił I Zgrupowanie II rejonu Obwodu Ochota Armii Krajowej, dowodzonego przez kpt. Eugeniusza Kosiackiego „Korczak”. Wskutek urlopu komendanta, dowództwo 1 sierpnia sprawował zastępca kpt. Stanisław Wanat „Jastrzębiec”. Rejon obejmował obszar ograniczony północnym odcinkiem ul. Żwirki i Wigury, ul. Raszyńską od ul. Filtrowej, ul. Filtrową, Skwerem Wielkopolskim i Polem Mokotowskim. Obok I Zgrupowania, w skład oddziałów 2 Rejonu wchodziły ponadto: II Zgrupowanie (plutony 435, 437 i 439) dowodzone przez ppor. Jerzego Gołembiewskiego „Stach”, i III Zgrupowanie (plutony 433 i 434 w organizacji), dowodzone przez pro. Stanisława Junka „Brzoza” (wcześniej OW PPS)[7], łącznie licząc ok. 320 żołnierzy[8]. Oddziały rejonu miały zaatakować i zdobyć budynek Akademii Nauk Politycznych przy ul. Wawelskiej 56, budynek przy ul. Reja 9 oraz budynek Dyrekcji Naczelnej Lasów Państwowych przy ul. Wawelska 54. Kwaterowała w nich niemiecka kompania SS i ukraińska kompania Dywizji SS-Galizien (łącznie 300 SS-manów), oraz 30 funkcjonariuszy Ordnungspolizei i kilkudziesięciu zbrojonych urzędników niemieckich[9].

Ordre de Bataille przed 1 sierpnia 1944[edytuj | edytuj kod]

Dowództwo
  • dowódca – plut. pchor. Jan Kołtuniak „Kielecki”;
  • zastępca dowódcy (dowódca szkoleniowiec) – ppor. rez. Henryk Zinówko „Borkowski” (zg. 1 sierpnia);
  • szef – kpr. podch. Sylwester Zając „Sylwek”;
  • łącznik zgrupowania – ppor. Aleksander Krzyczkowski „Aleksandrowicz”:
  • lekarz – Zofia Baranowska „Barbara”[10];
Oddziały
  • Pluton 431 – dowódca sierż. Walenty Mendrzycki „Mechanik”;
    • drużyna – dowódca plut. Józef Michalski „Wariat”;
    • drużyna – dowódca kpr. Jan Foremny „Rura”;
    • drużyna – dowódca sierż. Feliks Domeradzki „Chałka”;
  • Pluton 432 – dowódca pchor. Zygmunt Juszczyk „Goliat” (zg. 1 sierpnia);
    • drużyna – dowódca plut. Roman Górnicki „Kmitas”;
    • drużyna – dowódca sierż. rez. Roman Pakuła „Tramwajarz”;
    • drużyna – dowódca kpr. Stanisław Bierowicz „Staber”[11].

Powstanie warszawskie[edytuj | edytuj kod]

Budynek Dyrekcji Lasów Państwowych przy ul. Wawelskiej. Obiekt ataku batalionu OW PPS 1 sierpnia 1944

1 sierpnia 1944 na miejsce koncentracji przy ul. Dantyszka stawiło się ok. 90 żołnierzy i dwa kobiece patrole sanitarne, celem ataku był gmach Dyrekcji Lasów przy ul. Wawelskiej. Z uwagi na brak broni wyłoniono grupę szturmową 40 żołnierzy, uzbrojoną w ręczny karabin maszynowy, 18 pistoletów i dwudziestu żołnierzy z grantami. Pozostali (posiadając 80 granatów) pozostali w pozycjach wyjściowych jako odwód. Atak o godz. 17.oo poprowadził por. „Borkowski”. Powstańcy przedarli się pod ogniem karabinów maszynowych przez ogródki działkowe pomiędzy ul Dantyszka a ul. Reja, do rowów przeciwlotniczych na tyłach gmachy Dyrekcji Lasów. Do rowów dotarło 26 żołnierzy, 9 zginęło a 5 było rannych. Niepowodzenie ataku spowodowane było złą jakością granatów. Spośród trzydziestu rzuconych granatów, wybuchło zaledwie siedem[12]. Wśród poległych byli m.in. dowódca plutonu 431, pchor. Zygmunt Juszczyk „Goliat" oraz Jan Witkowski „Jaś”.

Dopiero po zmroku udało się wycofać 18 żołnierzom w tym 8 rannym. Dwóch śmiertelnie rannych, w tym ppor. Henryk Zinówko „Borkowskiego, wyniesiono dopiero przed świtem. Jak ocenił to historyk Józef Kazimierz Wroniszewski, sytuacja w 2 Rejonie mogła zostać uratowana przez dowództwo rejonu, jednak dowodzący w zastępstwie rejonem kpt. Stanisław Wanat Jastrzębiec” opuścił z grupą żołnierzy miejsce dowodzenia o godz. 18.00[13]. Tym samym rozbity oddział, pozbawiony dowódców uległ rozproszeniu.

Jedna zwarta kilkuosobowa grupa natrafiła w nocy z 1 na 2 sierpnia na drużynę ppor. Jarzębskiego „Poboga” (z oddziału szturmowego I Rejonu) i połączyła się z nią. Oddział „Poboga” wraz z oddziałem por. Andrzeja Chyczewskiego „Gustawa” (dowódcą 3 Rejonu) utworzyły ośrodek obrony zwany „Redutą Kaliską”. Dowódca batalionu plut. pchor. Jan Kołtuniak „Kielecki” brał udział w obronie „Reduty Kaliskiej”, jednak według podanych informacji przedostał się następnie do Pruszkowa, wychodząc prawdopodobnie 9 sierpnia wraz z większością załogi reduty do lasów chojnowskich[14].

Kpt. Wacław Sieroszewski „Sabała”, uczestniczący w obronie „Reduty Wawelskiej” w swojej relacji dla BiP, wspominał, że w trakcie wypadu na ul. Grójecką w trakcie poszukiwania dróg ewakuacji 10 sierpnia nawiązano kontakt z resztkami rozbitej jednostki milicji PPS[15]. Według ustaleń J.K.Wroniszewskiego, była to 4-5 osobowa grupa żołnierzy OW PPS z „Reduty Kaliskiej”. Grupa ta skierowała się za oddziałem „Sabały” na ul. Wawelską[16]. Żołnierze tej grupy przedostali się następnie do Podobwodu Śródmieście Południowe wchodząc w skład 2 kompanii Batalionu „Iwo”. Jednym z zidentyfikowanych żołnierzy jest kpr. pchor. Stanisław Fijewski „Radionek” z plutonu 432, który znajdował się w „Reducie Kaliskiej”[17], następnie prawdopodobnie wraz z grupą żołnierzy z „Reduty Wawelskiej” przedostał się do Śródmieścia wchodząc w skład 2 kompanii batalionu „Iwo”[18].

Wiadomo również o dwóch innych grupach. Czterech żołnierzy batalionu dotarło 1 sierpnia do gmachu Admiralicji przy ul. Wawelskiej 7. Brak jednak innych informacji o ich losach. Natomiast około dziesięciu żołnierzy ze Śródmieścia, uzbrojonych w rkm i kilka pistoletów przeczołgało się nocą z 1 na 2 sierpnia przez teren Filtrów i dotarło pod dowództwem sierż. Mendrzyckiego „Mechanika” na ul.Towarową tracąc po drodze trzech rannych. Oddział „Mechanika” połączył się powstańcami na Grzybowie[13].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Ryszard Maciąg: Powstanie i struktura organizacyjna GL PPS-WRN na Ochocie i Woli [w]: Z lat wojny, okupacji i odbudowy. T. V. Warszawa: 1974, s. 136.
  2. ↑ a b Ryszard Maciąg: Powstanie i struktura organizacyjna GL PPS-WRN na Ochocie i Woli [w]: Z lat wojny, okupacji i odbudowy. T. V. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1974, s. 137.
  3. ↑ Ryszard Maciąg: Powstanie i struktura organizacyjna GL PPS-WRN na Ochocie i Woli [w]: Z lat wojny, okupacji i odbudowy. T. V. Warszawa: 1974, s. 138.
  4. ↑ a b c Józef Wroniszewski: Ochota 1939-1945. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1976, s. 206.
  5. ↑ Józef Wroniszewski: Ochota 1939-1945. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1976, s. 207.
  6. ↑ Józef Wroniszewski: Ochota 1939-1945. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej, 1976, s. 524.
  7. ↑ Stanisław Tymkiewicz: IV Obwód Armii Krajowej. Polegli w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. i czasie konspiracji lat 1939 - 1944 r.. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA, 2004, s. 51.
  8. ↑ Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg Warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 171.
  9. ↑ Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg Warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 175.
  10. ↑ Stanisław Tymkiewicz: IV Obwód Armii Krajowej. Polegli w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. i czasie konspiracji lat 1939 - 1944 r.. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA, 2004, s. 48.
  11. ↑ Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 65.
  12. ↑ Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 184.
  13. ↑ a b Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 192.
  14. ↑ Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego. T. 3. Warszawa: Muzeum Niepodległości, 1992, s. 249.
  15. ↑ Piotr Matusak (pod red.): Powstanie warszawskie 1944. Wybór dokumentów. T. 3. Warszawa: Agencja Wydawnicza „Egros”, 2003, s. 295.
  16. ↑ Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 255.
  17. ↑ Józef Kazimierz Wroniszewski: IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg warszawa. Warszawa: Przedsiębiorstwo Wydawnicze LAM, 1997, s. 294.
  18. ↑ Marek Strok: Bataliony Iwo i Ostoja. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks, 2004, s. 258.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Wroniszewski J.K., Ochota 1939-1945, Warszawa 1976
  • Wroniszewski J.K., IV Obwód Armii Krajowej Ochota Okręg warszawa, Warszawa 1997 ISBN 83-870650-2
  • Maciąg R., Powstanie i struktura organizacyjna GL PPS-WRN na Ochocie i Woli [w]: Z lat wojny, okupacji i odbudowy, T. V, Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 1974
  • Tymkiewicz S. IV Obwód Armii Krajowej. Polegli w Powstaniu Warszawskim w 1944 r. i czasie konspiracji lat 1939 - 1944 r., Warszawa 2004 ISBN 83-88766-97-X
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=II_Batalion_OW_PPS_na_Ochocie&oldid=73664014”