57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej
|
Przeprowadzana jest gruntowna przebudowa tego artykułu. Aby zapobiec konfliktom edycji prosimy nie edytować strony do czasu usunięcia tej wiadomości. Wikipedysta Grzegorzg1960 (dyskusja, wkład) Jeżeli ten artykuł nie był edytowany od kilku (nie dotyczy komunikatu o „gruntownej przebudowie”) godzin, należy usunąć szablon. |
Odznaka pamiątkowa 57 pp | |
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie |
1919 |
Rozformowanie |
1939 |
Nazwa wyróżniająca | |
Patron | |
Tradycje | |
Święto |
14 lutego[a] |
Nadanie sztandaru |
1919 i 1929 |
Rodowód |
3 Pułk Strzelców Wielkopolskich |
Dowódcy | |
Pierwszy |
ppłk Arnold Szylling |
Ostatni |
ppłk dypl. Tomasz Rybotycki |
Działania zbrojne | |
powstanie wielkopolskie wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Bobrujskiem (28 VIII–3 IX 1919) kontruderzenie znad Wieprza (16–26 VIII 1920) bitwa pod Ciełuszkami (25 VIII 1920) kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) bój pod Piątkiem (9–10 IX 1939) | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość | |
Odznaczenia | |
57 Pułk Piechoty Karola II Króla Rumunii (57 pp) – oddział piechoty Armii Wielkopolskiej i Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.
Formowanie i zmiany organizacyjne[edytuj | edytuj kod]
17 lutego 1919 gen. Józef Dowbor-Muśnicki wydał rozkaz o sformowaniu 3 pułku strzelców wielkopolskich. Formowanie oddziału przeprowadzono w Biedrusku. Zalążkiem było dwóch oficerów i 100 szeregowych przydzielonych z 1 pułku strzelców wielkopolskich. W styczniu 1920, po włączeniu formacji wielkopolskich do Wojska Polskiego, przemianowany na 57 pułk piechoty.
W grudniu 1919 batalion zapasowy pułku stacjonował w Biedrusku [2].
- Osobny artykuł:
Obsada personalna w latach 1919–1920[3] | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
dowódca pułku | ppłk Arnold Szylling |
adiutant | ppor. Cyprian Ułaszyn |
kapelan | ks. Wacław Morkowski (7 VI–16 VIII 1919) |
dowódca I batalionu | por. Władysław Barański |
dowódca II batalionu | por. / kpt. Władysław Lewandowski †8 VII 1920 Warszawa |
adiutant | plut. Smoczyk |
ppor. Jan Dymowski-Sawa | |
dowódca 5 kompanii | sierż. Męclewski |
por. Florian Szulc | |
ppor. Jan Kłoś | |
dowódca 6 kompanii | sierż. Zimpel |
por. Adolf Łojkiewicz | |
ppor. Gawroński | |
dowódca 7 kompanii | sierż. Tanaś |
ppor. Preiss | |
dowódca 8 kompanii | sierż. sztab. Latosiński |
por. Bobkowski | |
dowódca kompanii km | ppor. Bensz |
dowódca III batalionu | ppor. / kpt. Wincenty Nowaczyński |
Pułk w walkach o granice[edytuj | edytuj kod]
Pułk w wojnie polsko-bolszewickiej[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
28 sierpnia 1919 Grupa Wielkopolska gen. Daniela Konarzewskiego rozpoczęła natarcie na Bobrujsk[4]. Lewa grupa uderzeniowa w składzie: 3 pułk strzelców wielkopolskich, II/3 pal i 2/2 pac i dwa plutony saperów podeszła w rejon folwarku Durynicze i tu przyjęła ostateczne ugrupowanie bojowe. Do bezpośrednich działań wyznaczony został II batalion kpt. Władysława Lewandowskiego. Jego 6 i 7 kompania rozwinęła się od Berezyny aż do Durynicz, z zadaniem wiązania nieprzyjaciela ogniem. 5 kompania, wzmocniona plutonem szkoły podoficerskiej, przygotowywała się do natarcia w okolicy spalonych mostów pod Wołczynem. Dwie kompanie stanowiły odwód pułku[5]. Po krótkim przygotowaniu artyleryjskim, jako pierwsza ruszyła 5 kompania ppor. Jana Kłosia i prowadziła natarcie w kierunku Wołczanki. Po ciężkiej przeprawie „w bród”, wdarła się na nieprzyjacielskie pozycje, zdobyła je i rozpoczęła pościg przez Krasne na Pobokowicze. W tym czasie 6 kompania ppor. Gawrońskiego i 7. ppor. Preissa prowadziły walkę ogniową. W odwodzie, na kierunku działania 5 kompanii, maszerowała szkoła podoficerska kpt. Świnarskiego i 4 kompania por. Adolfa Łojkiewicza, z zadaniem osłony południowego skrzydła. Atakująca dalej w pierwszym rzucie 5 kompania za Pobokowiczami zniszczyła nieprzyjacielską baterię artylerii. Zdobyto 2 działa, 5 jaszczy i 2 karabiny maszynowe[6]. Wykorzystując powodzenie 5 kompanii, 6 i 7 kompania sforsowały na szerokim froncie Wołczankę i spychały Sowietów na Pobokowicze. Tu czerwonoarmistów od tyłu zaatakował pluton 5 kompanii. Większość z nich poddała się lub wycofała w nieładzie. Nie pomógł im też wyprowadzony na tym kierunku sowiecki kontratak. Został odparty przez plutony szkoły podoficerskiej[6].
Około południa II/3 pułku strzelców wielkopolskich, już bez styczności z przeciwnikiem, ruszył w kierunku Bobrujska. Pozostałe pododdziały, które nie weszły do walki, maszerowały za nim. Do zdobytego już przez 4 pułk strzelców wielkopolskich Bobrujska dotarły około 17:00. I batalion stanął w rejonie dworca kolejowego Bobrujsk, II w centrum miasta, wysuwając na stację kolejową Berezyna 5 kompanię. Ta, po zniszczonym moście, zdołała jeszcze przeprawić placówkę na wschodni brzeg rzeki. II batalion przeszedł do Krzywego Kruka[6].
- Osobny artykuł:
9 maja 1920 stojący w Bobrujsku 57 pułk piechoty ppłk. Szyllinga otrzymał rozkaz przejścia do rejonu Tatarkowicze – Chołuj – Kamienicze i wzmocnienie polskiej obrony w rejonie tych miejscowości[7]. 22 maja pułk został skierowany do Bohuszewicz z zadaniem jej zdobycia[8]. Dowódca pułku wyznaczył do awangardy III batalion kpt. Edmunda Efferta. Liczył on około 450 żołnierzy i posiadał 6 ciężkich karabinów maszynowych. Po drodze batalion zmiatał liczne patrole bojowe nieprzyjaciela i przed wieczorem 23 maja dotarł pod Bohuszewicze. Według oceny polskiego dowódcy miejscowości broniło około 1500 żołnierzy, a piechotę wspierała bateria artylerii[9]. Kapitan Effert zdecydował się wykorzystać element zaskoczenia i zaatakować załogę broniącą miejscowość. Atakiem nocnym z trzech stron wdarły się do Bohuszewicz, a zaskoczony przeciwnik po krótkiej walce wycofywał się w nieładzie porzucając broń ciężką i tabory. Nadciągające siły główne pułku pomogły w wyłapywaniu czerwonoarmistów. Następnego dnia I i II batalion odmaszerował w kierunku na Jakszyce i Osmołówkę, a w Bohuszewiczach pozostał jedynie III batalion, który w ciągu dnia odparł ataki nieprzyjaciela. Wieczorem oddziały Armii Czerwonej wycofały się za Berezynę, a front ustabilizował się na kilkanaście dni[9].
- Osobny artykuł:
16 września 1920 pod Kobryniem śmiertelnie ranny został dowódca pułku, ppłk Arnold Szylling, który zmarł następnego dnia w godzinach wieczornych.
Bilans walk[edytuj | edytuj kod]
W czasie wojny z bolszewikami zginęło oraz zmarło wskutek doznanych ran 7 oficerów, w tym dowódca pułku oraz 288 podoficerów i szeregowców. Ponadto 706 żołnierzy zostało rannych, a kolejnych 193 zaginionych[10]. 40 żołnierzy pułku odznaczonych zostało Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari. 51 oficerów i 385 szeregowców uhonorowanych zostało Krzyżem Walecznych[11]. Pułk w czasie prowadzonych działań wojennych zdobył sztandar sowieckiego pułku kawalerii, 5 380 jeńców, 3 950 karabinów, 115 ciężkich karabinów maszynowych, 21 dział z jaszczami i zaprzęgiem, jeden pociąg pancerny z dwoma działami i 7 ciężkimi karabinami maszynowymi, 186 koni oraz dużo wozów i innego materiału wojennego[12]. 14 sierpnia 1920 roku Józef Piłsudski dokonał przeglądu pułku i odznaczył Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari 6 bohaterów.
Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]
Kawalerowie Virtuti Militari[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Żołnierze pułku odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1921[13][14][15] | ||
---|---|---|
st. szer. Ignacy Adamski | por. Władysław Barański nr 795[16] | sierż. Michał Bocian (14 VIII 1920) |
ppor. Mieczysław Chudziński | kpt. Paweł Cyms | sierż. Bolesław Dębowski (14 VIII 1920) |
sierż. Karol Dressler | kpt. Edmund Effert | ppor. Ludwik Figlus |
por. Hipolit Jazdon | ppor. Leon Karwik | szer. Walenty Kiciński (14 VIII 1920) |
ppor. Jan Kłoś | sierż. Władysław Kowalski (14 VIII 1920) | por. Ludwik Kubicki |
szer. Stanisław Kwaśniewski | st. szer. Marian Lange | ppor. Józef Liczbiński |
por. Adolf Łojkiewicz | ppor. Stanisław Maćkowiak | kpr. Leon Marciniak |
kpt. Władysław Michalak | kpr. Antoni Migaszewski | sierż. Szczepan Nędza |
kpr. Walenty Olejniczak | kpr. Walenty Piaszczyński | ppłk Zygmunt Rust |
szer. Bolesław Sokołowski | chor. Józef Sołtysiak | por. Władysław Srocki |
ppor. Roch Stebnowski | kpt. Karol Świnarski | por. Florian Szulc |
płk Arnold Szylling | kpr. Ignacy Tadeuszczak | plut. Stanisław Talbierz |
szer. Andrzej Wawrzynowicz | szer. Władysław Wysocki (14 VIII 1920) | st. sierż. Stanisław Zygmunt |
st. szer. Ignacy Żarczak | st. sierż. Teofil Skrzypczak[17] |
Pierwszych sześciu żołnierzy odznaczył osobiście Naczelny Wódz w czasie przeglądu pułku przeprowadzonego 14 sierpnia 1920 roku we wsi Irena.
Pułk w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]
W Boże Narodzenie 1920 roku pułk powrócił z Wołkowyska do Poznania, jako swego stałego garnizonu[18].
W czwartek 14 sierpnia 1924 roku, w Obozie Ćwiczeń w Biedrusku, w ostatnim dniu manewrów, jedenastu żołnierzy pułku postanowiło przepłynąć wpław Wartę. Jednego z pływaków uratował dowódca pułku, ppłk Wiktor Unrug, drugiego żołnierze 7 pułku saperów, trzeci samodzielnie dopłynął do brzegu. Niestety pozostałych ośmiu żołnierzy utonęło w nurtach rzeki. Utonęli: sierż. Ignacy Lewandowski, kpr. Leon Walkowiak, st. szer. Leon Szott, st. szer. Władysław Hofmański, st. szer. Maksymilian Balcerzak, szer. Józef Małysz, szer. Franciszek Rosadziński i szer. Walter Fellner[19][20].
- Osobny artykuł:
W czasie zamachu majowego 57 pp wraz z 58 pp, pod dowództwem gen. Anatola Kędzierskiego, został wysłany z Wielkopolski na pomoc legalnym władzom Polski. Do Warszawy przetransportowano dwa bataliony oraz szkołę podoficerską pułku, w sumie: 26 oficerów, 5 chorążych, 49 podoficerów, 426 szeregowców, 30 koni, 4 kuchnie polowe,4 wozy przykuchenne oraz 2 wozy amunicyjne. Pułkiem dowodził w czasie działań zbrojnych 1926 roku zastępca dowódcy pułku – ppłk Wincenty Rutkiewicz, I batalionem major Władysław Zakrzewski, 1 kompanią kpt. Władysław Michalak, 2 kompanią kpt. Cyprian Chodźko, 3 kompanią kpt. Michał Ciążyński, kompanią ckm kpt. Edward Nowrat, II batalionem ppłk Gustaw Płaskowicki, szkołą podoficerską – kpt. Stefan Pfont, pluton łączności i pionierów kpt. Franciszek Tabaczyński, kompania ckm kpt. Florian Szulc. W dniach 13–14 maja pododdziały 57 pp, wierne złożonej przysiędze, biły się na ulicach Warszawy broniąc Prezydenta RP i rządu. W trakcie działań zbrojnych oddziały pułku zdobyły, a następnie przez wiele godzin broniły gmachu Ministerstwa Spraw Wojskowych. Kompania kpt. Cypriana Chodźki broniła lotniska. Mimo przegranej strony rządowej w maju 1926 roku pułk po powrocie do Poznania był owacyjnie witany przez mieszkańców i miejscowe władze m.in. dowódcę Okręgu Korpusu gen. Edmunda Hausera. Jednostki pułku odbyły defiladę na pl. Wolności.
Straty pułku podawane są różnie w zależności od źródła:
- imienna lista poległych jest następująca: 3 podoficerów (w tym: sierż. Walenty Jańczak, sierż. Józef Rutkowski, plut. Michał Saterski), 10 szeregowców (w tym: Marian Myślewski, Franciszek Sztul, Wawrzyniec Reis, Piotr Bryk, Michał Pluskota, Jan Moszkiewicz, Antoni Wachowski, Aleksander Ratajczak, Michał Szczykała, Łukasz Kasperski),
- ranni: 4 oficerów (w tym kpt. Cyprian Chodźko), 2 chorążych (w tym Szczepan Nędza), 2 podoficerów (w tym plut. Sajewski)i 2 szeregowców[21].
- Osobny artykuł:
19 maja 1927 roku minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 14 lutego, jako datę święta pułkowego[22]. 14 grudnia 1928 roku Minister Spraw Wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski zmienił datę święta pułkowego 57 pp z dnia 14 lutego na dzień 23 maja[23].
Na podstawie rozkazu wykonawczego Ministerstwa Spraw Wojskowych do Departamentu Piechoty o wprowadzeniu organizacji piechoty na stopie pokojowej PS 10-50 z 1930 roku, w Wojsku Polskim wprowadzono trzy typy pułków piechoty. 57 pułk piechoty zaliczony został do typu II pułków piechoty (tzw. wzmocnionych). W każdym roku otrzymywał około 845 rekrutów. Stan osobowy pułku wynosił 68 oficerów oraz 1900 podoficerów i szeregowców. Na czas wojny przewidywany był do pierwszego rzutu mobilizacyjnego. W okresie zimowym posiadał dwa bataliony starszego rocznika i batalion szkolny, w okresie letnim zaś trzy bataliony strzeleckie. Jego stany były wyższe od pułku „normalnego” (typ I) o ok. 400–700 żołnierzy[24].
W 1937 król Rumunii Karol II Hohenzollern-Sigmaringen w czasie swojej wizyty w Polsce objął honorowe szefostwo nad 57 pułkiem piechoty wielkopolskiej. Ponadto odznaczył pułk wysokim odznaczeniem rumuńskim[25].
28 czerwca 1937 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki nadał 57 pułkowi piechoty wielkopolskiej nazwę „57 pułk piechoty Karola II Króla Rumunii”[26][27].
Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939[28][e] | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
Dowództwo | |
dowódca pułku | płk dypl. Stanisław Edward Grodzki |
I zastępca dowódcy | ppłk dypl. Tomasz Rybotycki |
adiutant | kpt. Marian II Filipowicz |
starszy lekarz | mjr dr Zygmunt Piechurski |
młodszy lekarz | ppor. lek Lucjan Paweł Teresiński |
II zastępca dowódcy (kwatermistrz) | mjr Adam Solski |
oficer mobilizacyjny | kpt. adm. (piech.) Bronisław Wolny |
zastępca oficera mobilizacyjnego | kpt. Łukasz Grzywacz |
oficer administracyjno-materiałowy | p.o. chor. Zygmunt Kuchowicz |
oficer gospodarczy | kpt. int. Stanisław I Madaliński |
oficer żywnościowy | chor. Ignacy Salamon |
oficer taborowy[f] | kpt. tab. Adam Zaworski |
kapelmistrz | kpt. adm. (kapelm.) Antoni Szatkowski |
dowódca plutonu łączności | kpt. Wilhelm Józef Sawicz |
dowódca plutonu pionierów | p.o. kpt. Jan Krassowski |
dowódca plutonu artylerii piechoty | kpt. art. Franciszek Fido |
dowódca plutonu ppanc. | por. Feliks Rewers |
dowódca oddziału zwiadu | por. Władysław Polaszek |
I batalion | |
dowódca batalionu | mjr dypl. mgr Witold Sujkowski |
dowódca 1 kompanii | kpt. Bohdan Żebrowski |
dowódca plutonu | por. Stefan Radzimiński |
dowódca plutonu | ppor. Józef Mikoś |
dowódca 2 kompanii | kpt. Władysław Kaniowski |
dowódca plutonu | ppor. Zdzisław Włodzimierz Pietrzyk |
dowódca 3 kompanii | kpt. Stanisław Kazimierz Gliński |
dowódca plutonu | por. Józef Poleć |
dowódca plutonu | ppor. Karol Piotr Grzegorczyk |
dowódca 1 kompanii km | por. Józef Szmal |
dowódca plutonu | ppor. Mieczysław Zygmanowski |
II batalion | |
dowódca batalionu | mjr Karol Albert Wieczorek |
dowódca 4 kompanii | kpt. mgr Eugeniusz Pobihuszczyj |
dowódca plutonu | ppor. Zygmunt Dobrowolski |
dowódca plutonu | ppor. Jan Stanisław Horocki |
dowódca 5 kompanii | kpt. Włodzimierz Julian Sawka |
dowódca plutonu | ppor. Paweł Józef Piechota |
dowódca 6 kompanii | kpt. Franciszek Trojanowski |
dowódca plutonu | por. Leon Jarzemski |
dowódca plutonu | por. Tadeusz Cezary Heidrych |
dowódca plutonu | ppor. Joachim Ferdynand Wojdowski |
dowódca 2 kompanii km | kpt. Bolesław Stanisław Sobociński |
dowódca plutonu | por. Sylwester Złotkowski |
dowódca plutonu | ppor. Władysław Nowak |
III batalion | |
dowódca batalionu | mjr Józef Kępiński |
dowódca 7 kompanii | por. Stanisław Marek Drozd |
dowódca plutonu | por. Witold Zbigniew Marian Wierusz |
dowódca plutonu | ppor. Brunon Jasiński |
dowódca plutonu | ppor. Józef Rzysko |
dowódca 8 kompanii | kpt. Stefan Wojciechowski |
dowódca plutonu | por. Józef Durkalec |
dowódca plutonu | ppor. Jan Wyderkowski |
dowódca plutonu | ppor. Stanisław Perzanowski |
dowódca 9 kompanii | por. Czesław Kazimierz Radomiński |
dowódca plutonu | ppor. Edmund Kurz |
dowódca 3 kompanii km | por. Mściwój Aleksander Kokorniak |
dowódca plutonu | ppor. Stanisław Piątkowski |
na kursie | kpt. Tadeusz Józef Czemeres |
na kursie | por. Aleksander Foege |
Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy 14 DP | |
dowódca | mjr Stanisław Józef Hrycek |
dowódca plutonu | kpt. Jan Witold Grabiński |
dowódca plutonu | por. Stefan Bączkowski |
dowódca plutonu | por. Eugeniusz Julian Dittmajer |
dowódca plutonu | por. Józef Lis |
57 obwód przysposobienia wojskowego „Poznań” | |
kmdt obwodowy PW | kpt. piech. Antoni II Cichoń |
kmdt powiatowy PW Nowy Tomyśl | por. piech. Janusz Bronimir Dolewski |
kmdt powiatowy PW Międzychód | por. adm. (piech.) Jan Michajluk |
kmdt powiatowy PW Szamotuły | kpt. piech. Stanisław Steczkowski |
57 pp w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]
Mobilizacja[edytuj | edytuj kod]
W związku z narastaniem zagrożenia politycznego 23 marca 1939 nastąpiła częściowa mobilizacja alarmowa dla oddziałów Okręgu Korpusu nr IX i częściowo dla OK nr IV. Na terenie OK nr VII również zwiększono gotowość bojową poprzez powołanie części rezerwistów na dodatkowe ćwiczenia zwiększając stany osobowe jednostek piechoty w rejonach pogranicznych. Rozkazem dowódcy OK VII gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego w każdym pułku piechoty sformowano oddział ćwiczebny w sile batalionu piechoty na etatach wojennych z plutonami kolarzy, pionierów, przeciwpancernym, przeciwgazowym i połową plutonu artylerii piechoty. 57 pułk piechoty w Poznaniu sformował na pełnych etatach I batalion. Batalion ten uczestniczył od marca 1939 w pracach fortyfikacyjnych w rejonie Poznania. W okresie od maja do lipca dokonano wymiany rezerwistów w zmobilizowanych pododdziałach. 24 sierpnia 1939 we wczesnych godzinach porannych rozpoczęto mobilizację alarmową w Okręgach Korpusu graniczących z III Rzeszą Niemiecką[30].
57 pułk piechoty w garnizonie Poznań od godz. 6.00 w ramach mobilizacji alarmowej zmobilizował:
W grupie brązowej20 w czasie G20+30
- kompanię km plot. typ B nr 71.
W grupie niebieskiej
- 57 pułk piechoty na etatach i w organizacji wojennej, w czasie od A+24 do A+48,
- kompania kolarzy nr 71, w czasie A+40,
- kompania asystencyjna nr 171, w czasie A+40,
- pluton miotaczy ognia nr 71, w czasie A+48,
- batalion marszowy 57 pp, w czasie A+60,
- uzupełnienie marszowe kompanii kolarzy nr 71, w czasie A+60,
- batalion marszowy 55 pp, w czasie A+60[31].
Stawiennictwo rezerwistów było wzorowe. Niewielkie problemy wystąpiły podczas poboru koni i wozów. Duży napływ rezerwistów wymusił sformowanie już po kilku godzinach Oddziału Zbierającego Nadwyżki 57 pp. Bataliony pułku mobilizowały się poza koszarami na miejscu w koszarach dowództwo pułku i pułkowe pododdziały specjalne. II batalion mobilizował się w Szkole księdza Piotrowskiego przy ul. Ferdynanda Focha. Pozostałe dwa bataliony mobilizowały się w szkole powszechnej przy ul. Berwińskiego i w podpoznańskiej wsi Kotowo. 24 sierpnia wieczorem 57 pp osiągnął gotowość marszową. 28 sierpnia OZN 57 pp odjechał do Ośrodka Zapasowego 14 Dywizji Piechoty w Kutnie. 28 sierpnia kompania zwiadowców 57 pp bez plutonu konnego odjechała wraz z 71 samodzielną kompanią czołgów rozpoznawczych w rejon Grodziska Wielkopolskiego do patrolowania granicy w kierunku Wolsztyna i Zbąszyna. Do 29 sierpnia zgrywano i organizowano pododdziały pułku. 29 sierpnia pododdziały pułku podjęły przegrupowanie na stanowiska osłonowe wokół Poznania[32].
Działania bojowe 57 pp[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
57 pułk piechoty w składzie macierzystej 14 Dywizji Piechoty wszedł w skład Armii „Poznań” pod dowództwem gen. dyw. Tadeusza Kutrzeby.
Walki w obronie Wielkopolski[edytuj | edytuj kod]
O świcie 1 września 1939 57 pp zajmował pozycje: II batalion na odcinku osłonowym zachodnim, Poznań-Jeżyce, na kierunku Ławica-Junikowo z rozwiniętymi 5 i 6 kompaniami strzeleckimi po obu stronach ul. Bukowskiej. III batalion na odcinku osłonowym południowym, Górczyn. I batalion jako odwód w rejonie ul. Grunwaldzkiej i Dąbrowskiego. Kompania zwiadowcza w rejonie Nowy Tomyśl Zbąszyń prowadziła działania rozpoznawcze. Dowództwo pułku w podziemiach hotelu „Polonia”. O świcie Zbąszyń został opanowany przez niemiecki pododdział. Kompania zwiadu 57 pp wzmocniona plutonem Straży Granicznej i plutonem czołgów rozpoznawczych z 71 skczr o godz. 9.00 wykonała natarcie na Zbąszyń odbijając ją z rąk niemieckich wyeliminowano 16 żołnierzy niemieckich oraz wzięto jeńców. Wieczorem niemiecki kontratak wyparł wzmocnioną kompanię zwiadu. Rano 2 września kolejne natarcie kompanii zwiadu 57 pp pozwoliło odbić tylko wschodnią część miasta[33]. Rozkazem dowódcy 14 DP gen. bryg. Franciszka Włada do odbicia Zbąszynia w południe została skierowana autobusami wzmocniona 3 kompania strzelecka, lecz z powodu zniszczeń dróg i mostów i zawałów leśnych w lasach na wschód od Nowego Tomyśla wykonanych przez własnych saperów, kolumna nie dojechała na miejsce. Kompania zwiadu zajęła stanowiska w rejonie Nowego Tomyśla. Do odbicia Zbąszynia nie doszło. W godzinach wieczornych 2 września zadania od 14 DP osłony Poznania przejęła Podolska Brygada Kawalerii. 14 DP, a w jej składzie 57 pp odszedł do odwodu armii na wschodnim brzegu Warty w rejon Swarzędza. Wieczorem 57 pp z I dywizjonem 14 pułku artylerii lekkiej podjął marsz, przechodząc o godz. 20.00 na wschodni brzeg Warty, a następnie poprzez Główna, Kobylnica, Wierzonka stanął w lasach Wierzonka, Wierzenica[34].
3 września pułk odpoczywał w osiągniętym rejonie dołączyły 3 kompania strzelecka. Wieczorem 57 pp wraz z II dywizjonem 14 pal podjął marsz w szykach dywizji do obszaru Czerniejewo-Września poprzez Kostrzyń, Nekla. O świcie 4 września osiągnął rejon miejscowości Nekla, Radomice, Graby. Wieczorem rozkazem dowództwa armii podjął dalszy marsz w składzie macierzystej dywizji w rejon Skulska, osiągając nocnym marszem we wczesnych godzinach rannych 5 września lasy na północ od Niezgody. Ponowny nocny marsz 5/6 września miał pozwolić osiągnąć cel marszu na głównej pozycji obrony armii w rejonie Skulska. 6 września rano 57 pp zatrzymał się na postój głównymi siłami pułku w rejonie Wiśniewa-Góry, a III batalionem w Szyszynie. 6 września kompania zwiadu wycofała się z rejonu Nowego Tomyśla i dotarła do Poznania. Ze względu na wycofanie się sąsiedniej Armii „Łódź” na znaczną odległość od linii Warty, rozkazem Naczelnego Wodza, Armia „Poznań” otrzymała rozkaz marszu na Łęczycę. Z tego względu 57 pp wraz II/14 pal i całą dywizją opuścił rejon Skulska i podjął marsz osiągając rano 7 września Nowiny Brdowskie oraz lasy na południowy wschód od tej miejscowości. Pułk zatrzymał się na odpoczynek. Do pułku dołączyła po intensywnym marszu kompania zwiadu[35][36].
7 września wieczorem podjęto następny nocny marsz osiągając 8 września o godz.9.00 rejon Krośniewic. W Krośniewicach stanęły główne siły pułku, a w Bielicach I batalion. 57 pp w składzie 14 DP wchodził w skład Grupy Operacyjnej gen. bryg. Edmunda Knoll-Kownackiego. Do pułku dołączyła z Poznania ponadetatowa 10 kompania (strzelecka) wartownicza por. Sobisia[37]. Do dowództwa 14 DP i dowództwa pułku dotarły rozkazy o przygotowaniach do wykonania zwrotu zaczepnego na wojska niemieckie za Bzurą. W nocy 8/9 września 57 pp podjął przegrupowanie celem zajęcia stanowisk wyjściowych do natarcia na północnym brzegu Bzury, przechodząc na południowy wschód od Kutna[38]. O świcie 9 września 57 pp stanął w rejonach wyjściowych do natarcia: I/57 pp wraz z 6 baterią 14 pal Marcinów-Świniary. II/57 pp wraz z 5/14 pal w Rybie-folwark Rybie-Stefanów. III/57 pp wraz z 4/14 pal w Wojciechowice-Wały[39] .
Udział pułku w bitwie nad Bzurą[edytuj | edytuj kod]
Mapy walk pułku[edytuj | edytuj kod]
Struktura organizacyjna i obsada personalna we wrześniu 1939[40][41] | |
---|---|
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
Dowództwo | |
dowódca pułku | ppłk dypl. Tomasz Rybotycki |
I adiutant | kpt. Marian II Filipowicz |
II adiutant | kpt. Bolesław Sobociński |
oficer informacyjny | ppor. rez. Nikodem Kasperek |
oficer łączności | kpt. Wilhelm Józef Sawicz |
kwatermistrz | kpt. Jan Krassowski |
oficer płatnik | por. rez. Leonard Bogajewicz |
oficer żywnościowy | chor. Ignacy Salomon |
naczelny lekarz | kpt. dr Jerzy Konstanty Saciuk |
kapelan | kpt. rez. ks. Józef Jasiński |
dowódca kompanii gospodarczej | por. rez. Edward Hajdasz |
I batalion | |
dowódca I batalionu | mjr Stanisław Józef Hrycek |
adiutant batalionu | ppor. rez. Henryk Jopp |
dowódca 1 kompanii strzeleckiej | por. Stanisław Marek Drozd |
dowódca 2 kompanii strzeleckiej | por. Leon Jarzemski |
dowódca 3 kompanii strzeleckiej | kpt. Włodzimierz Julian Sawka |
dowódca 1 kompanii ckm | por. Józef Szmal |
II batalion | |
dowódca II batalionu | mjr Karol Albert Wieczorek |
adiutant batalionu | ppor. rez. Tadeusz Kurkiewicz |
dowódca 4 kompanii strzeleckiej | por. Stefan Bączkowski |
dowódca 5 kompanii strzeleckiej | por. Mściwój Kokorniak |
dowódca 6 kompanii strzeleckiej | kpt. Władysław Kaniowski |
dowódca 2 kompanii ckm | por. Tadeusz Cezary Heidrych |
III batalion | |
dowódca III batalionu | mjr Józef Kępiński |
dowódca 7 kompanii strzeleckiej | kpt. mgr Eugeniusz Pobihuszczyj |
dowódca 8 kompanii strzeleckiej | por. Stefan Radzimiński |
dowódca I plutonu | ppor. Jan Wyderkowski |
dowódca II plutonu | ppor. rez. Franciszek Borowczak |
dowódca III plutonu | ppor. rez. Andrzej Pokrywka |
dowódca 9 kompanii strzeleckiej | por. Eugeniusz Julian Dittmajer |
dowódca 3 kompanii ckm | por. Sylwester Złotkowski |
pododdziały specjalne | |
dowódca kompanii przeciwpancernej | por. Feliks Rewers |
dowódca plutonu artylerii piechoty | kpt. art. Franciszek Fido |
dowódca kompanii zwiadowców | por. Władysław Polaszek |
dowódca plutonu pionierów | ppor. rez. Edmund Konieczny |
dowódca plutonu łączności | por. rez. Eugeniusz Gołębski |
dowódca plutonu łączności | por. rez. Henryk Łubieński |
dowódca plutonu przeciwgazowego | ppor. Zdzisław Pietrzyk |
Symbole pułkowe[edytuj | edytuj kod]
Sztandary[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
29 maja 1919 pułk złożył przysięgę na wierność Rzeczypospolitej i otrzymał sztandar.
6 grudnia 1920 na polach pod Zelwą Józef Piłsudski udekorował sztandary pułków piechoty 14 DP orderem Virtuti Militari, w tym także sztandar 57 pułku piechoty wielkopolskiej[42].
20 maja 1929 pułk otrzymał nowy sztandar. Wręczył go pułkowi w Biedrusku Ignacy Mościcki[42]. 28 czerwca 1937 sztandar pułku został udekorowany przez króla Karola II rumuńskim Orderem Michała Walecznego III klasy.
Odznaka pamiątkowa[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Pierwszy wzór odznaki (bez zatwierdzenia) opracowano w 1920 roku. Odznakę stanowi orzeł z otwartą koroną siedzący na skrzynce chorągwi trzymający w szponach tablicę z numerem „57 PP WLKP”. Poniżej płat materii z napisem „WSZYSTKO DLA OJCZYZNY” i miniatura Krzyża Orderu Virtuti Militari. Jednoczęściowa - wykonana w tombaku srebrzonym i oksydowanym. Wymiary: 46x31 mm. Wykonanie: Jan Knedler - Warszawa.
Drugi wzór odznaki został zatwierdzony rozkazem ministra spraw wojskowych G.M. 21098.I. z 30 września 1924 roku[43]. Odznaka o wymiarach 42x42 mm ma kształt krzyża kawalerskiego o ramionach pokrytych emalią białą i czerwoną. Na jego ramionach wpisano dawną nazwę pułku „3 PUŁK STRZ. WLKP”. Na środku krzyża nałożona jest tarcza zwieńczona orłem wz. 1919, pokryta czerwoną emalią, na której numer i inicjały „57 P.P.” Na obrzeżu tarczy wyryta data powstania pułku „14.11.1919” i napis „ZA PRAWO WOLNOŚĆ I OJCZYZNĘ”. Tarcza okolona jest skrzyżowanymi srebrnymi gałązkami dębowymi. Między ramionami krzyża pęki srebrnych promieni. Trzyczęściowa - wykonana w srebrze, emaliowana. Na rewersie próba srebra i imiennik grawera „IK”. Autorem projektu odznaki był kpt. Edward Rudolf Kontny, a wykonawcą Jan Knedler z Warszawy[44].
Sznur naramienny[edytuj | edytuj kod]
Od 1938 roku żołnierze na lewym ramieniu noszili sznury w barwach rumuńskiego Orderu Wojennego Michała Walecznego[45].
Strzelcy wielkopolscy[edytuj | edytuj kod]
- Z tym tematem związana jest kategoria:
- ppłk piech. Arnold Szylling (14 II 1919 – †17 IX 1920)
- ppłk piech. Wiktor Unrug (IX 1921 - I 1930 → inspektor poborowy DOK III[48])
- ppłk / płk piech. Eugeniusz Żongołłowicz (I 1930[48] – XI 1934[49])
- ppłk / płk dypl. piech. Stanisław Edward Grodzki (XII 1934[50] - 1939)
- ppłk dypl. piech. Tomasz Rybotycki (p.o. XI 1938 - III 1939 i dca VII - IX 1939)
- Zastępcy dowódcy pułku[h]
- mjr / ppłk piech. Franciszek Stok (10 VII 1922 – 9 III 1924 → zastępca dowódcy 2 psp)
- ppłk piech. Wincenty Rutkiewicz (8 IV 1924[52] – 31 VII 1926 → stan nieczynny[53])
- ppłk piech. Marian Krudowski (V 1927 – V 1930 → dowódca 10 pp)
- ppłk piech. Józef I Frączek (od I 1931[54])
- ppłk dypl. piech. Tomasz Rybotycki (1938 - VII 1939 → dowódca 57 pp)
- II zastępca kwatermistrz
- mjr piech. Adam Solski (IV 1938 – VIII 1939 → zastępca dowódcy OZ 14 DP)
Żołnierze 57 pułku piechoty – ofiary zbrodni katyńskiej[edytuj | edytuj kod]
- Osobne artykuły:
Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego[55] oraz Muzeum Katyńskie[56][i][j].
Nazwisko i imię | stopień | zawód | miejsce pracy przed mobilizacją | zamordowany |
---|---|---|---|---|
Baraniecki Kazimierz | por. rez. | nauczyciel | kierownik szkoły w Podrzewiu | Katyń |
Bechtold Brunon | ppor. rez. | handlowiec | dyrektor przedsiębiorstwa w Poznaniu | Katyń |
Bogajewski Tadeusz | ppor. rez. | ekonomista | właściciel przedsiębiorstwa w Poznaniu | Katyń |
Dominiczak Antoni | ppor. rez. | nauczyciel | Szkoła Powszechna w Strzyżminie | Katyń |
Glabiszewski Roman | ppor. rez. | nauczyciel | szkoła powszechna w Gnieźnie? | Katyń |
Idaszewski Jan | ppor. rez. | górnik | Katyń | |
Japa Mieczysław[59] | por. rez. | prawnik | Sąd Apelacyjny w Poznaniu | Katyń |
Kruś Antoni | ppor. rez. | nauczyciel | kier. szkoły w Wielkopolsce | Katyń |
Machczyński Tomasz | por. w st. sp. | Katyń | ||
Miśko Tadeusz | por. rez. | inżynier leśnictwa | nadleśniczy w majątku Lubostroń | Katyń |
Myssak Józef | ppor. rez. | inżynier leśnictwa | inspektor leśny w Łódzkiej Izbie Rolniczej | Katyń |
Olejniczak Ludomir | ppor. | nauczyciel | szkoła w Wiosce pow. wolsztyński | Katyń |
Pituła Józef | ppor. rez. | nauczyciel | Szkoła Powszechna w Obrze | Katyń |
Piwkowski Edmund | ppor. rez. | ekonomista, mgr | Katyń | |
Prawowski Stefan | kpt. rez. | urzędnik | Poznańskie Ziemstwo Kredytowe | Katyń |
Prądzyński Jerzy | por. rez. | buchalter | Bank Polski w Poznaniu | Katyń |
Solski Adam Teofil | major | żołnierz zawodowy | kwatermistrz 57 pp | Katyń |
Tetzlaff Bronisław | por. rez. | prawnik | Katyń | |
Wichtowski Tadeusz | ppor. rez. | nauczyciel | Katyń | |
Chołodecki Witold | por. rez. | prawnik | Charków | |
Figlus Ludwik | kpt. w st. sp. | Charków | ||
Geneja Jan[60] | por. rez. | nauczyciel | kier. szkoły w Kubeczkach | Charków |
Gonet Franciszek | ppor. rez. | nauczyciel | Charków | |
Gruetzmacher Antoni | ppor. rez. | lekarz | Charków | |
Hrycek Adam | ppor. rez. | Policja Państwowa | Charków | |
Mikoś Józef | ppor. piech. | oficer służby stałej | Charków | |
Popowski Tadeusz | ppor. rez. | prawnik, mgr | Charków | |
Szafrański Franciszek | ppor. rez. | Charków | ||
Wagner Eugeniusz | ppor. rez. | Charków | ||
Grunt-Mejer Konstanty | policjant | Kalinin |
Upamiętnienie[edytuj | edytuj kod]
-
Pomnik 57 pp Wielkopolskiej - Poznań, Fort Winiary Cytadela
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ W rocznicę powstania pułku (wydany został pierwszy ustny rozkaz dotyczący formowania pułku)[1].
- ↑ Koszary służyły pierwotnie 6 Pułkowi Grenadierów im. Hrabiego Kleista von Nollendorfa (1 Zachodniopruskiemu). Stan z listopada 2008, budynek w trakcie adaptacji na potrzeby Komendy Miejskiej Policji w Poznaniu
- ↑ Koszary obecnie używane przez Wielkopolski Oddział Żandarmerii Wojskowej w Poznaniu
- ↑ Kpt. piech. Jan Witold Grabiński – urodzony 23.03.1906 r. w Wieluniu, syn Witolda i Stefanii z Parnowskich. Podporucznik od 15.08.1931 r., porucznik od 1.01.1934 r., awansowany do stopnia kapitana 19.03.1939 r. W 1934 roku ukończył 6-tygodniowy kurs dowódców plutonów chemicznych. Służył w 14 pułku piechoty z Włocławka, Korpusie Ochrony Pogranicza (batalion „Żytyń”) i 57 pp z Poznania. W kampanii wrześniowej 1939 wziął udział jako oficer 57 pp, walczył nad Bzurą, przebił się do Warszawy gdzie został oficerem Oddziału I Sztabu Dowództwa Obrony Warszawy. Jeniec oflagów: XI B Braunschweig, II C Woldenberg, XI A Osterode i VII A Murnau. Po oswobodzeniu przydzielony do 2 Batalionu Strzelców Karpackich. Zmarł w roku 1989 w walijskim Mid Glamorgan.
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[29].
- ↑ Oficer taborowy był jednocześnie dowódcą kompanii gospodarczej.
- ↑ Dowódca pułku kierował osobiście szkoleniem oficerów i był odpowiedzialny za gotowość bojową, całokształt wyszkolenia, służbę gospodarczą i wewnętrzną pułku[47].
- ↑ 13 czerwca 1922 roku Minister Spraw Wojskowych zniósł dotychczasowe stanowisko referenta wyszkolenia pułku piechoty i ustanowił etatowe stanowisko zastępcy dowódcy pułku zaszeregowanego do stopnia podpułkownika, wyznaczanego przez Ministra Spraw Wojskowych. Zakres działania zastępcy dowódcy określał dowódca pułku, przed którym był on całkowicie odpowiedzialny[51]. W 1938 roku zmieniona została nazwa stanowiska na „I zastępca dowódcy”. W organizacji wojennej pułku nie było stanowiska zastępcy dowódcy.
- ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, miejsce służby żołnierzy zawodowych przed mobilizacją podano za: Ryszard Rybka, Kamil Stepan; Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939[57] .
- ↑ Jeśli nie zaznaczono inaczej, informacje o żołnierzach znajdujących się na Białoruskiej Liście Katyńskiej pochodzą z książki: Maciej Wyrwa; Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940[58] .
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 3 i 14.
- ↑ Odziemkowski 2010 ↓, s. 226.
- ↑ Podwapiński 1927 ↓, s. 18-26.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 43.
- ↑ 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 57-58.
- ↑ a b c 14 Dywizja Piechoty 1937 ↓, s. 58.
- ↑ Odziemkowski 1998 ↓, s. 25.
- ↑ Odziemkowski 2004 ↓, s. 45-46.
- ↑ a b Odziemkowski 2004 ↓, s. 46.
- ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 25-28.
- ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 29.
- ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 30.
- ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 19, 29.
- ↑ Podwapiński 1927 ↓, s. 221.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 16 z 23 kwietnia 1921 roku, s. 812-813.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 66 z 13 lipca 1924, s. 386, awiza.
- ↑ Polak (red.) 1991 ↓, s. 135.
- ↑ Karczewski 1928 ↓, s. 24.
- ↑ Polska Zbrojna z 18 sierpnia 1924 r., Nr 226, s. 2.
- ↑ Polska Zbrojna z 19 sierpnia 1924 r., Nr 227, s. 5.
- ↑ A. Garlicki, P. Stawecki: Przewrót wojskowy w Polsce w 1928 r.. T. 1. 1978, seria: Wojskowy Przegląd Historyczny.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 16 z 19 maja 1927 roku, poz. 174.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 35 z 14 grudnia 1928 roku, poz. 378.
- ↑ Jagiełło 2007 ↓, s. 63-65.
- ↑ W Polsce i za granicą. „W Służbie Penitencjarnej”. Nr 14-15, s. 26, 15 lipca-1 sierpnia 1936.
- ↑ M.P. z 1937 r. nr 145, poz. 242.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 8 z 28 czerwca 1937 roku, poz. 99.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 614-615 i 678.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Dymek 2015 ↓, s. 23.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 109.
- ↑ Dymek 2015 ↓, s. 24.
- ↑ Dymek 2013 ↓, s. 30.
- ↑ Dymek 2015 ↓, s. 25.
- ↑ Dymek 2015 ↓, s. 26.
- ↑ Dymek 2013 ↓, s. 131-132.
- ↑ Dymek 2013 ↓, s. 133.
- ↑ Odrowąż-Zawadzki 2005 ↓, s. 112-114.
- ↑ 2015 ↓, s. 27-28.
- ↑ Wkpp 2017 ↓, s. 68.
- ↑ Rezmer 1992 ↓, s. 459–481.
- ↑ a b Satora 1990 ↓, s. 112.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 39 z 30 września 1924 roku, poz. 565.
- ↑ Sawicki i Wielechowski 2007 ↓, s. 98-101.
- ↑ Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945 : barwa i broń. s. 126.
- ↑ Prugar-Ketling (red.) 1992 ↓, metryka.
- ↑ Almanach 1923 ↓, s. 49.
- ↑ a b Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 21 stycznia 1930 roku, s. 8.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 254.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 257.
- ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. Nr 24 z 13 czerwca 1922 roku, poz. 357.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 35 z 8 kwietnia 1924 roku, s. 191.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 31 z 9 sierpnia 1926 roku, s. 246.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 1 z 28 stycznia 1931 roku, s. 4.
- ↑ Katyń – miejsca pamięci. [dostęp 2022-01-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-12-19)].
- ↑ Muzeum Katyńskie – Księgi Cmentarne.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓.
- ↑ Wyrwa 2015 ↓.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 1340.
- ↑ Księgi Cmentarne – wpis 5179.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
- 14 Dywizja Piechoty - 1-sza Dywizja Strzelców Wielkopolskich - w wojnie i pokoju. Poznań: 1937.
- Przemysław Dymek: Księga wrześniowych walk pułków wielkopolskich. Tom 1 piechota. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2013. ISBN 978-83-7889-002-7.
- Przemysław Dymek: 57 Pułk Piechoty im. Karola II króla Rumunii. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 177. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 2015. ISBN 978-83-62046-70-6.
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. 2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Leon Karczewski: Zarys historji wojennej 57-go pułku piechoty wielkopolskiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
- Stanisław Komornicki: Wojsko Polskie 1939-1945 : barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1984. ISBN 83-223-2055-8.
- Zygmunt Ludwik Stanisław Odrowąż-Zawadzki: Dzieje 14.Dywizji Piechoty (Poznańskiej). Gdańsk: Gdański Dom Wydawniczy Wydawnictwo DJ, 2005. ISBN 83-89412-20-9.
- Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon wojny polsko – rosyjskiej 1919 – 1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2004. ISBN 83-7399-096-8.
- Janusz Odziemkowski: Leksykon bitew polskich 1914 – 1920. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1998. ISBN 83-85621-46-6.
- Józef Podwapiński: Ilustrowany zarys historii 57 P. P. Wlkp. (3 P. Strzelc. Wlkp.) dla szeregowych. Poznań: 57 Pułk Piechoty Wielkopolskiej, 1927.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk., Warszawa 1937–1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
- Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
- Piotr Zarzycki, Plan mobilizacyjny „W”, Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny, Pruszków 1995, ISBN 83-85621-87-3, s. 41.
- Andrzej Wesołowski (red.): 14 Wielkopolska Dywizja Piechoty. Bitwa nad Bzurą w dokumentach i wspomnieniach tom 1. Warszawa-Sochaczew: Wydawnictwo Tetragon, Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą, 2019. ISBN 978-83-63374-66-2.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Bogusław Polak (red.): Kawalerowie Virtuti Militari 1792 – 1945. T. 2/1. Koszalin: Wydawnictwo Uczelniane Wyższej Szkoły Inżynierskiej w Koszalinie, 1991. ISBN 83-900510-0-1.
- Andrzej Wesołowski: 14 Dywizja Piechoty. Wielka księga piechoty polskiej 1918–1939. Tom 14. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017. ISBN 978-83-7945-606-2.
- Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.
- Wzmocnione pułki piechoty II Rzeczypospolitej
- Polskie pułki piechoty z okresu kampanii wrześniowej
- Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Poznaniu
- Jednostki wojskowe odznaczone Orderem Virtuti Militari
- Polacy odznaczeni Orderem Michała Walecznego
- Jednostki o tradycjach wielkopolskich
- Piechota 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty
- Polskie pułki piechoty z okresu wojny polsko-bolszewickiej
- Oddziały grupy uderzeniowej w kontruderzeniu znad Wieprza
- Oddziały polskie walczące w bitwie nad Bzurą