Zacnik zdobny
| Gnorimus nobilis | |||||
| (Linnaeus, 1758) | |||||
_(19303627758).png) Imago | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Gromada | |||||
| Rząd | |||||
| Nadrodzina | |||||
| Rodzina | |||||
| Podrodzina | |||||
| Plemię | |||||
| Podplemię | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
zacnik zdobny | ||||
| |||||
Zacnik zdobny[1], zacnik zielony[2] (Gnorimus nobilis) – gatunek chrząszcza z rodziny poświętnikowatych i podrodziny kruszczycowatych. Zamieszkuje Europę i Azję Mniejszą. Gatunek saproksyliczny; pędraki rozwijają się w próchnowiskach. Osobniki dorosłe żerują na pyłku kwiatowym.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Scarabaeus nobilis[3]. W 1828 roku Amédée Louis Michel Lepeletier i Jean Guillaume Audinet-Serville umieścili go w rodzaju Gnorimus. Stanowi on jego gatunek typowy[4].
W obrębie tego gatunku wyróżnia się trzy podgatunki[4]:
- Gnorimus nobilis bolshakovi (Gusakov, 2002)
- Gnorimus nobilis macedonicus Baraud, 1992
- Gnorimus nobilis nobilis (Linnaeus, 1758)
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcz o ciele długości od 15 do 19 mm, słabo wypukłym[5]. Ubarwienie ma metalicznie zielone z odcieniem czerwonawym, bordowym czy brązowym, rzadziej całkiem bordowe lub fioletowe; zwykle, ale nie zawsze, na przedpleczu, pokrywach i pygidium obecne są niewielkie, aksamitne plamki barwy białej lub kremowej[5][6]. Głowa zaopatrzona jest w duży i szeroki nadustek, u samicy punktowana silniej niż u samca. Pokrywy są w niektórych miejscach nierównomiernie pomarszczone. Brak jest dobrze zaznaczonych rzędów i międzyrzędów. Pygidium w przypadku samicy jest węższe i o silniej zaznaczonych dwóch guzkach przedwierzchołkowych niż w przypadku samca. Odnóża przedniej pary u samicy mają szersze golenie i pozbawione owłosienia stopy, u samca zaś węższe golenie i kępy długich, jasnych włosków na spodzie stóp. Środkowa para odnóży ma u samicy golenie niezmodyfikowane, u samca zaś wygięte i rozszerzone ku wierzchołkom. Odwłok ma sternity gęsto porośnięte długimi włoskami u samca i rzadko porośnięte krótkimi włoskami u samicy[5].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owad ten zasiedla lasy, skraje lasów i polany[6]. Osobniki dorosłe obserwuje się od czerwca do sierpnia. Latają w dni słoneczne[5][7]. Żerują na pyłku[6], chętnie odwiedzając duże kwiatostany krzewów i roślin zielnych takich jak bzy i selerowate. Saproksylofagiczne (kariofagiczne) pędraki przechodzą rozwój w wewnętrznych próchnowiskach i butwiejących korzeniach drzew liściastych[5][7][2], w tym buków[5].
Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny znany jest z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii (z Anglii[7]), Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Liechtensteinu, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Norwegii, Finlandii, Estonii, Łotwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Bośni i Hercegowiny, Serbii, Czarnogóry, Albanii, Macedonii Północnej, Grecji oraz anatolijskiej części Turcji[4]. W Polsce na terenach nizinnych jest lokalny, rzadko i sporadycznie spotykany, częstszy natomiast w lasach podgórskich, zwłaszcza w buczynach[5][7]. Na Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej figuruje jako gatunek narażony na wymarcie (VU)[8].
G. n. bolshakovi ograniczony jest w zasięgu do środkowego rejonu europejskiej części Rosji, a G. n. macedonicus jest endemitem Macedonii Północnej[4].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Dariusz Tarnawski, Marek Janoszek, Chrząszcze (Coleoptera) Parku Narodowego Gór Stołowych, [w:] Cezary Kabała (red.), Góry Stołowe - przyroda i ludzie, Kudowa Zdrój: Park Narodowy Gór Stołowych, s. 178, ISBN 978-83-938085-7-1.
- ↑ a b Adrian Smolis, Wojciech T. Szczepański, Marcin Kadej, Wiesław Szczepański, Adam Malkiewicz, Krzysztof Zając, Lech Karpiński, Dariusz Tarnawski. Przyczynek do poznania rozsiedlenia wybranych gatunków sparoksylicznych chrząszczy (Insecta, Coleoptera) na Dolnym Śląsku. „Przyroda Sudetów”. 19, s. 87-114, 2016.
- ↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 353. (łac.).
- ↑ a b c d Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 308-309, ISBN 87-88757-59-5.
- ↑ a b c d e f g Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 49.
- ↑ a b c Gnorimus nobilis – Zacnik zdobny [online], Insektarium [dostęp 2023-09-10] (pol.).
- ↑ a b c d B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (9), 1983.
- ↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.