William Ogilvy Kermack

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
William Ogilvy Kermack
Data i miejsce urodzenia

26 kwietnia 1898
Kirriemuir (Angus, Szkocja)

Data i miejsce śmierci

20 lipca 1970
Aberdeen (Szkocja)

Zawód, zajęcie

chemik, matematyk

Narodowość

brytyjska

Alma Mater

Uniwersytet w Aberdeen

Uczelnia

Uniwersytet Oksfordzki,
Royal College of Physicians
w Edynburgu,
Uniwersytet w Aberdeen

Wydział

biochemii

Stanowisko

dziekan-założyciel

William Ogilvy Kermack (ur. 26 kwietnia 1898 w Kirriemuir, Angus Szkocja, zm. 20 lipca 1970 w Aberdeen Szkocja) – szkocki chemik (chemia organiczna i fizyczna, biochemia) i matematyk (statystyka), współtwórca (wraz z Andersonem Grayem McKendrickiem[1]) matematycznego modelu rozprzestrzeniania się epidemii (ang. Kermack-McKendrick theory), członek Royal Society, Royal Society of Edinburgh, Royal Institute of Chemistry, doktor honoris causa University of St Andrews[2][3].

Życiorys[edytuj | edytuj kod]

Dzieciństwo i młodość[edytuj | edytuj kod]

Urodził się 26 kwietnia 1898 roku w Kirriemuir Angus, gdzie spędził dzieciństwo. Był jedynym dzieckiem pracownika poczty Williama Kermacka i jego żony, Helen Ogilvy[a]. Od śmierci matki w 1904 roku kilkuletnim Williamem opiekowała się siostra ojca[2][3].

Od piątego roku życia był uczniem lokalnej szkoły Webster’s Seminary, nazwanej na cześć jej fundatora, Johna Webstera, lokalnego pisarza i bankiera[4]. Szkoła zapewniała wykształcenie podstawowe i średnie na wysokim poziomie (typowe dla ówczesnej szkockiej wsi). William Kermack wspominał z wdzięcznością[2][3]:

  • dyrektora Thomasa Pullara, który uczył dokładności w matematyce, zasad geometrii analitycznej, mechaniki klasycznej, hydrostatyki itp.,
  • inspirujących nauczycieli fizyki i chemii: T. Pullar i inni,
  • nieco ekscentrycznego pana Tinto, który ok. 1913 roku wprowadził swojego ucznia w geometrię nieeuklidesową, wypożyczając mu książeczkę zatytułowaną Theories of parallelism[5],
  • nauczyciela języka angielskiego C.H. Moore’a, który zachęcał uczniów do samodzielnego myślenia, zapoznawał ich z szeroką gamą idei artystycznych, etycznych, politycznych i społecznych.

W 1914 roku zajął trzynaste miejsce w konkursie stypendialnym i rozpoczął studia na Uniwersytecie w Aberdeen. Uniwersytet prowadził wówczas połączone czteroletnie studia magisterskie i licencjackie (M.A. i B.Sc.). Program obejmował matematykę, filozofię przyrody (fizyka), chemię i język angielski. Wśród wykładowców byli m.in.:

W czasie I wojny światowej przez pół 1917 roku, służył w Aeroplane Experimental Unit RAF w Martlesham Heath w pobliżu Woodbridge (Suffolk)[2].

W 1918 roku ukończył studia z kilkoma specjalnymi wyróżnieniami oraz nagrodami (Lyon Prize, the Simpson Mathematical Prize, the Greig Prize, David Rennet Medal, the Ferguson Scholarship in Mathematics)[2].

1
A
2
B
3
C
A. Kirriemuir Angus[a] (miejsce urodzenia twórcy Piotrusia Pana)
B. Logo Webster’s High School (do 1967 – Webster’s Seminary)
C. University of Aberdeen, Old Kings building

Praca naukowa[edytuj | edytuj kod]

Pracę naukową rozpoczął w końcowym okresie studiów (kwiecień–czerwiec 1918 roku). Pod kierownictwem doktora Tochera wykonywał analizy statystyczne mleczności bydła. Twierdził, że ta praca zbliżyła go do biometrii oraz do prac Karla Pearsona i „Studenta” (William Sealy Gosset i rozkład Studenta)[2][3].

Oksford 1918–1921[edytuj | edytuj kod]

Przykład użycia nowego symbolu przesunięcia elektronów wprowadzonego przez Wiliama Kermacka i Roberta Robinsona[8]

Wkrótce przeniósł się do Oksfordu i rozpoczął pracę w Uniwersytecie Oksfordzkim, w Dyson Perrins Laboratory. Przez dwa lata pracował w zespole Williama Henry’ego Perkina Jr. (syna Williama Henry’ego Perkina), zajmującym się związkami heterocyklicznymi (budowa, syntezy). Współpracował z Wiliamem Perkinem i Robertem Robinsonem w realizacji obszernego programu badań związków aktywnych biologicznie, w tym alkaloidów (np. cykl artykułów pt. Harmine and harmaline)[9].

Edynburg 1921–1949[edytuj | edytuj kod]

Siedziba Królewskiego Kolegium Lekarskiego w Edynburgu

W latach 1921–1949 pracował w Królewskim Kolegium Lekarskim w Edynburgu (dział chemiczny). Współpracował nadal z Robertem Robinsonem, podejmując próby połączenia fizycznych podstaw teorii wartościowości i konfiguracji elektronowej Thomsona i Lewisa-Langmuira[10] ze współczesnymi hipotezami chemii organicznej (zob. rozwój teorii atomistycznej i współczesnych działów chemii). Efektami tej współpracy były publikacje z lat 1921–1922[b][11], m.in. LI. – An explanation of the property of induced polarity of atoms and an interpretation of the theory of partial valencies on an electronic basis[8].

Zeszyt Chemical Abstracts (przykład)

2 czerwca 1924 roku doszło w laboratorium Kermacka do eksplozji. Żrący ług spowodował uszkodzenie oczu 26-letniego chemika. Pozostał trwale ociemniały do końca życia, lecz nie przerwał pracy. Ukończył studia podyplomowe, otrzymując w 1925 roku stopień Sc.D. (w tym samym roku zawarł małżeństwo[c])[3].

Jako ociemniały nie mógł kontynuować pracy laboratoryjnej. Uczestniczył w badaniach, prowadząc z zaprzyjaźnionymi współpracownikami dyskusje na temat ich wyników, wynikających z nich wniosków oraz tekstów do publikacji[12]. Udzielał konsultacji adeptom chemii. Korzystał z pomocy współpracowników, zastępując regularne czytanie bieżących artykułów naukowych codziennym ich wysłuchiwaniem. Silna motywacja wewnętrzna (chęć rozwiązania problemów badawczych) prawdopodobnie sprzyjała rozwojowi wybitnej pamięci i umiejętności syntezy treści, co znalazło wyraz m.in. w tekstach streszczeń, publikowanych w Chemical Abstracts Service[d][3].

Seria trzech najbardziej znanych artykułów naukowych (współautor: Anderson Gray McKendrick[e]) dotyczyła możliwości matematycznego modelowania rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych (model epidemiologiczny), w tym zagadnień endemii. Została opublikowana w latach 1927–1933:

  • 1927 – Contributions to the Mathematical Theory of Epidemics[13],
  • 1932 – Contributions to the Mathematical Theory of Epidemics. II – The Problem of Endemicity[14],
  • 1933 – Contributions to the mathematical theory of epidemics. III – Further Studies of the Problem of Endemicity[15].

Celem intensywnych badań W. Kermacka i wsp., prowadzonych w dziedzinie zdrowia publicznego z wykorzystaniem statystyki medycznej[f][16], było również poszukiwanie odpowiedzi na pytania o wpływ demograficznej kohorty urodzeniowej na stan zdrowia i śmiertelność. Sformułowano hipotezę, że o zdrowiu człowieka decydują warunki środowiskowe występujące w wieku 0–15 lat (w przypadku mężczyzn przede wszystkim kondycja fizyczna, jaką zbudowało dziecko). Stwierdzono, że od warunków, które istniały we wczesnych latach życia zależy oczekiwana długość życia[g]. W latach 1934–1949 opublikowano m.in.[3]:

  • 1934 – W.O Kermack, A.G. McKendrick, P.L. McKinlay, Expression of Specific Mortality Rates as Products of Two Factors, and some Consequences thereof[17],
  • 1940 – R. Barclay, W.O. Kermack, A.G. McKendrick, Comparison of the specific mortality rates in town and country districts of Scotland since 1871[18],
  • 1949 – P.L. McKinlay, Comparison of mortality levels in Scotland in 1948 and 1937–9[19].

Do najczęściej czytanych publikacji W.O. Kermacka należała popularnonaukowa książka z dziedziny biochemii pt. „The Stuff We Are Made Of (współautor: Philip Eggleton[h][20]), wydana po raz pierwszy w 1938 roku (wielokrotnie wznawiana w 1938–1948)[21].

Aberdeen 1949–1970[edytuj | edytuj kod]

Wiosną 1949 roku William Kermack wrócił do Alma Mater, Uniwersytetu w Aberdeen, gdzie powierzono mu utworzoną w 1948 roku katedrę „chemii biologicznej” – MacLeod-Smith Chair of Biological Chemistry[3].

Marischal College

Przed utworzeniem nowej katedry biochemia była wykładana na Wydziale Fizjologii w Marischal College, gdzie Kermack studiował chemię i fizykę w czasie studiów licencjackich. Z tym wydziałem w okresie 1928–1935 był związany John Macleod (ur. 1876, zm. 1935)[i] – profesor fizjologii, laureat Nagrody Nobla w 1923 roku za odkrycie insuliny[3].

Podejmując się nowego, trudnego zadania, Kermack miał 50 lat i duże doświadczenie w pracy naukowej (głównie matematyka i synteza organiczna), jednak nie miał doświadczenia w niezbędnym w Aberdeen nauczaniu uniwersyteckim oraz administrowaniu tworzoną uczelnianą jednostką. Otrzymał istotną pomoc ze strony kilku wcześniejszych pracowników Wydziału Fizjologii (m.in. Cyril Long, wykładowca biochemii). Do zespołu dołączyło kilku wcześniejszych współpracowników z Edynburga (m.in. J.E. McKail, Ernest Alexander, Bryce Douglas, Bridget Cairns, Howard Lees). Zamieszkał z żoną w pobliżu Aberdeen, w Bieldside nad rzeką Dee[3].

Poświęcał dużo energii organizacji nowego wydziału. Starannie przygotowywał wykłady (ilustrowane z użyciem z rzutnika), jednak zajęcia prowadzone dla dużych grup studentów nie dawały mu satysfakcji (nawiązanie oczekiwanego kontaktu było bardzo trudne). Zdecydowanie preferował zajęcia w mniejszych grupach seminaryjnych. Z pasją uczestniczył w dyskusjach naukowych ze współpracownikami i uczestnikami konferencji naukowych. Uczestnicy tych dyskusji wysoko oceniali jego rozległą wiedzę i doświadczenie oraz umiejętność wyrażania zwięzłych logicznych argumentów. Od 1961 roku nie publikował własnych artykułów[3].

Przeszedł na emeryturę we wrześniu 1968 roku, zachowując zapał do pracy naukowej. Uniwersytet w Aberdeen przyznał mu stanowisko starszego pracownika naukowego i pomieszczenia do pracy. Otrzymał grant Royal Society, pozwalający zorganizować pomoc przy czytaniu artykułów naukowych, przepisywaniu notatek itp. Odbył kurs informatyki, pozwalający m.in. włączyć się do mikrobiologicznych prac P.N. Hobsona w Rowett Research Institute (centrum badań żywności i żywienia), tj. The Continuous Culture of Anaerobic Bacteria[3][22][23].

Zmarł nagle podczas pracy przy swoim biurku 20 lipca 1970 roku[3].

Pozycja w środowisku naukowym[edytuj | edytuj kod]

Dowodami uznania wysokiej pozycji W.O. Kermacka w środowisku naukowym są (wybór)[3]:

  • 1925 – przyznanie Freeland Barbour Fellowship przez Royal Society of Edinburgh,
  • 1928 – wprowadzenie na listę członków Royal Society of Edinburgh (FRSE) na podstawie pracy doktorskiej (Sc.D.) nt. Synthesis of carboline derivatives (syntezy pochodnych β-karboliny); przyznanie Mackdougall Brisbane Prize,
  • 1930–1932 – funkcja przewodniczącego sekcji Society of Chemical Industry (SCI Edynburg i Szkocja Wschodnia); – członkostwo Edinburgh Mathematical Society,
  • 1937 – honorowy stopień Doctor of Laws (LL.D.), przyznany przez University of St Andrews,
  • 1944 – wybór do Royal Society (Fellow of the Royal Society, FRS),
  • 1949–1952 – funkcja wiceprezydenta Royal Society of Edinburgh,
  • 1958–1962 – członkostwo Committee of the Biochemical Society.

Model Kermacka-McKendricka[edytuj | edytuj kod]

Upamiętnieniem dorobku Williama O. Kermacka jest nazwa teorii dotyczącej procesu rozprzestrzeniania się chorób zakażnych, ang. Kermack-McKendrick theory. Teksty trzech kluczowych dla teorii artykułów z lat 1927–1933[13][14][15] zostały ponownie opublikowane w 1991 roku ze względu na ich znaczenie dla epidemiologii teoretycznej (Biuletyn „Society for Mathematical Biology” 1991, vol. 53[24]).

1
A
2
B
Epidemiologiczny przedziałowy model SIR
Przedziały: S – zdrowi-podatni (susceptible), I – zainfekowani (infectious),
R – uodpornieni ozdrowieńcy i zmarli (recovered lub resistant)[25][26]
Założenie: jeden punkt zielony (I) „zaraża” 8 sąsiednich czerwonych (S).

Model deterministyczny Kermacka-McKendricka w wersji z 1927 roku (nie obejmującej zjawsk endemii), jest układem zwykłych równań różniczkowych[13]:

gdzie – delta Diraca.

Był wielokrotnie udoskonalany. Znalazł zastosowania poza epidemiologią, np. w różnych obszarach dynamiki systemowej, tj. ekologia teoretyczna lub modelowanie rozprzestrzeniania się wirusów komputerowych[25][26][27].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Wiejska miejscowość Kirriemuir u podnóża Grampiany była opisywana jako „Thrums” (np. A Window in Thrums[28] przez urodzonego w Kirriemuir Jamesa Barrie, twórcę postaci Piotrusia Pana (zob. Syndrom Piotrusia Pana). Jego matką była Margaret Ogilvy, której biografię syn opublikował w 1896 roku. Była wielokrotnie wznawiana i tłumaczona na inne języki[29].
  2. ↑ Obaj chemicy pracowali w różnych laboratoriach. Robert Robinson od 1920 roku był dyrektorem ds. badań w British Dyestuffs Corporation(inne języki), a w okresie 1922–1928 – profesorem chemii organicznej na Uniwersytecie w Manchesterze. W następnych latach wykładał na Uniwersytecie Londyńskim i Uniwersytecie Oksfordzkim). R. Robinson i W. Kermack są współautorami co najmniej trzech artykułów z lat 1921–1922[30][11]. R. Robinson został laureatem Nagrody Nobla w 1947 roku[31].
  3. ↑ Ożenił się rok po wypadku z Elizabeth Blazquez, córką Raimundo Blazqueza, kupca z Águilas (Hiszpania) i Elizabeth McEwen z Edynburga. Ich syn, Derek Ogilvy Kermack, urodził się 29 grudnia 1926 roku[3].
  4. ↑ Opracowania naukowe, dotyczące zjawiska kompensacji utraconego wzroku przez inne zmysły dotyczą przede wszystkim problemów dzieci i młodzieży oraz możliwości ułatwienia im bezpiecznego samodzielnego życia. Wiele możliwości wynika z dominującej roli słuchu[32]. Ociemniały naukowiec o skrystalizowanych zainteresowaniach oczekiwał głównie kontaktów z osobami rozwiązującymi podobne problemy naukowe. Korzystał z płyt winylowych z nagraniami wersji audio prac naukowych. Z alfabetu Braille’a korzystał z trudem. Chodził z grubym kijem (zamiast białej laski niewidomego), którego używał, na przykład ilustrując treść wypowiedzi „rysunkami” na podłodze[2].
  5. ↑ Anderson Gray McKendrick (1876–1943) – szkocki lekarz wojskowy i uzdolniony matematyk amator, zainteresowany głównie statystyką w medycynie, habilitowany przez Uniwersytet w Aberdeen, pracujący w latach 1920–1941 jako kurator laboratoriów badawczych Królewskiego Kolegium Lekarzy w Edynburgu[1]. W 1925 roku opublikował artykuł pt. Applications of mathematics to medical problems[33].
  6. ↑ zob. przykład statystyk urodzeń i zgonów w Polsce.
  7. ↑ Kontynuatorem badań zależności zdrowia ludności od warunków we wczesnym okresie życia był m.in. David Barker[34] (idea „pochodzenia płodowego”, en. fetal origins)[35].
  8. ↑ Philip Eggleton – fizjolog o interdyscyplinarnych zainteresowaniach (biochemia, matematyka, reologia), znany z aktywnej popularyzacji wiedzy (wśród studentów i poza uczelnią)[20].
  9. ↑ John Macleod był również absolwentem Uniwersytetu w Aberdeen (1898). Przed otrzymaniem Nagrody Nobla pracował naukowo w Lipsku, Cleveland (Ohio) i Toronto (w latach 1918–1928 w University of Toronto).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b JmJ O’Connor, EmF Robertson: Anderson Gray McKendrick. [w:] MacTutor History of Mathematics Archive > Biographies [on-line]. School of Mathematics and Statistics University of St Andrews, Scotland. [dostęp 2020-10-12]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h James Norman Davidson, F. Yates, W.H. McCrea. Obituary William Ogilvy Kermack, 1898-1970. „Biographical Memoirs of Fellows of The Royal Society”, 01 November 1971. The Royal Society. DOI: 10.1098/rsbm.1971.0015. (ang.). (pdf).
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o George Davey Smith, Diana Kuh. Commentary: William Ogilvy Kermack and the childhood origins of adult health and disease. „International Journal of Epidemiology”. 30 (4), s. 696–703, August 2001. Oxford University Press. DOI: 10.1093/ije/30.4.696. ISSN 0300-5771. (ang.). 
  4. ↑ Our History. [w:] Strona internetowa Webster’s High School [on-line]. [dostęp 2020-10-06]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-09)]. (ang.).
  5. ↑ William Barrett Frankland: Theories of Parallelism: An Historical Critique. Cambridge, University Press, 1910, s. 92. ISBN 0-265-97348-1.
  6. ↑ J.A. Todd. Obituary notices ; John Hilton Grace. „Journal of the London Mathematical Society”. s1-34 (1), s. 113–117, January 1959. London Mathematical Society. DOI: 10.1112/jlms/s1-34.1.113. (ang.). 
  7. ↑ Petter Brändén, David G. Waner. A converse to the Grace-Walsh-Szegő theorem. „Mathematical Proceedings of the Cambridge Philosophical Society”. 147 (2), s. 447–453, 2009. Cambridge Philosophical Society. DOI: 10.1017/S0305004109002424. (ang.). 
  8. ↑ a b William Ogilvy Kermack, Robert Robinson. LI. – An explanation of the property of induced polarity of atoms and an interpretation of the theory of partial valencies on an electronic basis. „J. Chem. Soc., Trans.”. 121, s. 427–440, 1922. DOI: 10.1039/CT9222100427. (ang.). 
  9. ↑ William Ogilvy Kermack, William Henry Perkin, jun., Robert Robinson. CLXXXV. – Harmine and harmaline. Part V. The synthesis of norharman. „Journal of the Chemical Society, Transactions”. 119, s. 1602–1642, 1921. DOI: 10.1039/CT9211901602. (ang.). 
  10. ↑ Robert E. Kohler, Jr. The Lewis-Langmuir Theory of Valence and the Chemical Community, 1920-1928. „Historical Studies in the Physical Sciences”, s. 431–468, January 1975. Princeton University Press. DOI: 10.2307/27757346. 
  11. ↑ a b Search results for Author: William Ogilvy Kermack. [w:] RSC Publishing [on-line]. Royal Society of Chemistry. [dostęp 2020-10-09]. (ang.).
  12. ↑ Search results: William Kermack. [w:] PubMed Central (PMC)Support Center [on-line]. US National Library of Medicine, National Institutes of Health. [dostęp 2020-10-11]. (ang.).
  13. ↑ a b c William Ogilvy Kermack, A.G. McKendrick. A contribution to the mathematical theory of epidemics. „Proceedings of the Royal Society”. 115 (772), s. 700–721, 01 August 1927. Royal Society (United Kingdom). DOI: 10.1098/rspa.1927.0118. ISSN 0950-1207. (ang.).  (pdf).
  14. ↑ a b William Ogilvy Kermack, A.G. McKendrick. Contributions to the mathematical theory of epidemics. II. – The problem of endemicity. „Proceedings of the Royal Society”. 138 (834), s. 55–83, 1 October 1932. Royal Society (United Kingdom). DOI: 10.1098/rspa.1932.0171. ISSN 0950-1207. (ang.). 
  15. ↑ a b William Ogilvy Kermack, A.G. McKendrick. Contributions to the mathematical theory of epidemics. III. – Further studies of the problem of endemicity. „Proceedings of the Royal Society”. 141 (843), s. 94–122, 03 July 1933. Royal Society (United Kingdom). DOI: 10.1098/rspa.1933.0106. ISSN 0950-1207. (ang.).  (pdf).
  16. ↑ Jerzy A. Moczko. Grzegorz H. Bręborowicz, Ryszard Tadeusiewicz: Statystyka w badaniah medycznych. Warszawa: Springer PWN (PDF 68 M), 1998, s. 129. ISBN 83-86637-96-X.
  17. ↑ W.O. Kermack, A.G. McKendrick, P.L. McKinlay. Death-rates in Great Britain and Sweden: Expression of Specific Mortality Rates as Products of Two Factors, and some Consequences thereof. „J Hyg (Lond) ; Epidemiology and Infection”. 34 (4), s. 433–457, 1934 Dec. DOI: 10.1017/s0022172400043230. ISSN 0950-2688. (ang.). 
  18. ↑ R. Barclay, W.O. Kermack, A.G. McKendrick. Comparison of the specific mortality rates in town and country districts of Scotland since 1871. „The Journal of hygiene”. 40 (4), s. 423–433, 1940. DOI: 10.1017/S0022172400027911. (ang.). 
  19. ↑ P.L. McKinlay. Comparison of mortality levels in Scotland in 1948 and 1937-9. „Health Bull (Edinb)”. 7 (4), s. 69–73, 1949 Oct. (ang.). 
  20. ↑ a b G.F. Marrian. Dr. Philip Eggleton. „Nature”. 174 (952(1954)), s. 952, 20 November 1954. Nature Publishing Group. DOI: 10.1038/174952a0. ISSN 0028-0836. (ang.). 
  21. ↑ William Ogilvy Kermack, Philip Eggleton: The stuff we’re made of. Londyn: Edward Arnold and Co, 1938-1948.; 16 editions published between 1938 and 1948 in English and held by 270 libraries worldwide.
  22. ↑ P.N. Hobson, R. Summers. The Continuous Culture of Anaerobic Bacteria. „Microbiology”. 47, Issue 1 (1), s. 53–65, 01 April 1967. Microbiology Society. DOI: 10.1099/00221287-47-1-53. (ang.). 
  23. ↑ Hobson PN Search Results. [w:] PubMed [on-line]. NCBI. [dostęp 2020-10-18]. (ang.).
  24. ↑ 27 Result(s) for 'W.O. Kermack 1991'. [w:] Springer Link [on-line]. Springer Nature Switzerland AG. [dostęp 2020-10-19]. (ang.).
  25. ↑ a b A.Jarynowski, A. Grabowski: Modelowanie epidemiologiczne dedykowane Polsce. Gdańsk: Centrum Zastosowań Matematyki PG, 2015, s. 1–22. ISBN 978-83-942807-9-6.
  26. ↑ a b Anna Zesławska: Modele epidemiologiczne. [w:] ppt [on-line]. www.impan.pl, 20 maja 2013. [dostęp 2020-10-02].
  27. ↑ Romuald Hoffmann, Tomasz Protasowicki. Klasyczne modele rozprzestrzeniania się wirusów komputerowych w ujęciu dynamiki systemowej. „Roczniki KAE”, s. 189–200, 2017. Kolegium Analiz Ekonomicznych Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie. 
  28. ↑ James M. Barrie: A Window in Thrums. 1889. [dostęp 2020-10-06]. (ang.).
  29. ↑ James Matthew Barrie: Margaret Ogilvy. Londyn (i inne): Hodder and Stoughton (i inne), 1896 (i inne).
  30. ↑ David O’Hagan, Douglas Lloyd: The iconic curly arrowtry World. [w:] Chemistry World [on-line]. Royal Society of Chemistry. [dostęp 2020-10-09]. (ang.). www.chemistryworld.com.
  31. ↑ Sir Robert Robinson Biographical. [w:] The Nobel Prize in Chemistry 1947 [on-line]. The Nobel Foundation 1947; Elsevier Publishing Company, Amsterdam 1964. [dostęp 2020-10-09]. (ang.).
  32. ↑ Grzegorz Grochecki, Rafał Zieliński. Niewidomi i niedowidzący – charakterystyka niepełnosprawności. „Innowacje Psychologiczne – studenckie czasopismo naukowe”. 7 (1), 2018. WSEI Lublin. (ang.). 
  33. ↑ A.G. McKendrick. Applications of Mathematics to Medical Problems. „Proceedings of the Edinburgh Mathematical Society”. 44, s. 98–130, February 1925, online 20 January 2009. Cambridge University Press. DOI: 10.1017/S0013091500034428. ISSN 0013-0915. (ang.). (inne publikacje).
  34. ↑ Cyrus Cooper. David Barker (1938–2013). „Nature”. 502, s. 304–304, 17 October 2013. Springer Nature Limited. DOI: 10.1038/502304a. (ang.). 
  35. ↑ Johan G Eriksson. The fetal origins hypothesis – 10 years on. „The BMJ”, s. 171–174, 12 May 2005. DOI: 10.1136/bmj.330.7500.1096. (ang.). 

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=William_Ogilvy_Kermack&oldid=73386632”