Tine Debeljak

Tine Debeljak

Tine Debeljak (ur. 27 kwietnia 1903 w Škofjej Loce, zm. 20 stycznia 1989 w Buenos Aires) – słoweński krytyk literacki, tłumacz, redaktor i poeta.

Życiorys

Po ukończeniu szkoły podstawowej w Škofjej Loce zaczął uczęszczać do gimnazjum diecezjalnego w Lublanie. Rozpoczął studia na uniwersytecie w Lublanie, gdzie studiował slawistykę i literaturę porównawczą. W planach miał wyjazd na studia do Czech i Polski, ale nie udało mu się tego osiągnąć. Studia ukończył w 1927 roku.

W tym okresie pisał głównie utwory ekspresjonistyczne, społeczne i katolickie, ale interesowały go także problemy egzystencjalne. Myślał o wydaniu zbioru poezji, ale ostatecznie jego wiersze były publikowane w czasopismach.

Od 1930 do 1934 był profesorem w liceum w mieście Nikšić w Czarnogórze. Był ściśle związany z życiem kulturalnych; publikował w gazetach i czasopismach. Z powodów politycznych, porzucił nauczanie i zajął miejsce redaktora w największej słoweńskiej gazecie katolickiej Słoweniec, która pozwoliła mu na kontakt z różnymi poglądami tak w kraju, jak i na świecie. Wyjechał na studia do Warszawy, gdzie został lektorem języka słoweńskiego, a później przygotował pracę doktorską pt. „Chłopi Reymonta w świetle krytyki światowej”. W 1939 roku obronił doktorat na Uniwersytecie w Lublanie.

Po II wojnie światowej przeszedł na emeryturę i zamieszkał w Karyntii. W marcu 1948 wyjechał do Argentyny. W Buenos Aires pracował w fabryce farmaceutycznej, a następnie jako dozorca w cementowni w miejscowości Loma Negra w Olavariji oraz jako zarządca składu. Jego rodzina – żona i troje dzieci – dołączyła do niego dzięki pośrednictwu Czerwonego Krzyża w roku 1954. Rozłąka z rodziną w dużym stopniu wpłynęła na jego dzieła literackie. W 1955 roku został przeniesiony do fabryki w Buenos Aires, gdzie pracował aż do emerytury.

Praca

Pisać zaczął już jako licealista a jego prace publikowane były w czasopiśmie Dom in svet. Był jednym z założycieli muzeum Krzyż na Górze w Škofi Loce; był redaktorem naczelnym czasopisma Dom in svet(1930–1931 i 1938–1945), członkiem PEN Clubu oraz członkiem komitetu ds. przyznawania nagród literackich. Tłumaczył z czeskiego, polskiego, rosyjskiego, węgierskiego i włoskiego. Jest autorem setek sprawozdań, esejów, rozpraw dotyczących literatury nie tylko słoweńskiej, ale też słowiańskiej.

Na emigracji wydał pierwszą książkę Koledarček slovenskih emigrantov (1946), redagował artykuły w czasopismach tj. Dom in svet, Naši pesmi, Mladi setvi i Ameriški domovini. Był pierwszym przedstawicielem Towarzystwa Słoweńców. Przez dziesięć lat aktywnie promował Słowenię, był redaktorem gazety Meddobje, a także profesorem sekcji słowenistycznej na wydziale ukraiński nauk humanistycznych w Buenos Aires.

W 1949 roku opublikował książkę Črna maša,była to pierwsza praca opublikowana na emigracji. Dzieło obrazowało okrucieństwo wojny i rewolucji. Oceniane jest przez krytyków jako jego najlepszy utwór. W 1951 roku opublikował zbiór wierszy Poljub. W tomiku Marija z 1954 roku, wyrażał chęć powrotu do ojczyzny. Rok później opublikował zbiór krótkich wierszy Kyrie Eleison – słoweński Wielki Tydzień. Črni Kamnitnik to zbiór nowel powstałych, kiedy pracował jako dozorca w cementowni. Jego ostatnie dzieło to oratorium Baraga (1957). Debeljak po 1945 roku napisał ponad tysiąc artykułów, które wysyłał do Chorwacji, Serbii, Słowacji, Polski.

Tine Debeljak jako historyk literatury

Jego twórczość obejmuje obszary krytyki, tłumaczeń, badań historyczno-literackich i publikacje w czasopismach literackich. Jego literatura wzrastała w latach kształtowania się słoweńskiego ekspresjonizmu. Współczesną scenę literacką w centrum której Tine Debeljak umieścił Ivana Preglja nazwał: rodzimy realizm ekspresyjny (w org. domačijski ekspresivni realizem; DIS 1927) który jak sądził, określał odpowiednie warunki dla dobrej literatury.

Twierdził, że perspektywy współczesnej literatury europejskiej nie powinny wypierać podstawowych słoweńskich form literackich. Cenił poezjię Josipa Murna i Edwarda Kocbeka.

Krytycznie odnosił się do ekspresjonizmu. Był przekonany, że konieczne jest pokonanie ekspresjonizmu, tym samym umożliwienie literaturze kontaktu duchowego i realistyczne. Model tej równowagi znajduje się w poezji France Prešerna, Dragotina Kette i France Balantiča.

Na jego twórczość wpływ mieli katoliccy pisarze. Pisał o Stanko Majcenie, Narte Velikonju, często o poezji Balantiča, a szczególnie o tomiku Muževna steblika (1942) oraz tomiku V ognju groze plapolam.

W Buenos Aires dalej badał poezję Balantiča (Pesmi, 1956), jako redaktor opatrzył swoimi komentarzami książki: Stanka Kocipra, Ivana Dolenca, Ivana Hribovška, Franceta Kunstlja, Mirka Javorníka i wielu innych.

Razem z Francetem Papežem zebrali i wydali Antologijo slovenskega zdomskega pesništva (1980), w której Debeljak przygotował informacje biograficzne o autorach. Również tłumaczenia Tine Debeljaka często są opatrzone notatkami (Dante Alighieri, Jose Hernandes, Puszkina, i inni). Był dokładnym kronikarzem rodzimej twórczości literackiej na obczyźnie. Potwierdza to praca Panorama slovenskih leposlovnih ustvarjalcev v emigraciji (Koledar – Zbornik svobodne Slovenije 1955), bardziej wszechtronny przegląd literatury emigracyjnej przedstawia Zbornik svobodne Slovenije (1973/1974).

Jego przegląd zawiera literaturę ze wszystkich krajów gdzie mieszkają Słoweńcy. Materiał jest rozłożony na lokalne zasady i szczegóły bibliograficzne, bierze pod uwagę literaturę piękną, prasę i inne druki. Przedstawia prace autorów z szacunkiem i ostrożnością, wahając się między subiektywnym stosunkiem a naukowym uzasadnieniem. Można to zobaczyć na przykładzie zachwytu Debeljaka nad szkicem Javornika Potni List, o którym pisze, że jest „najmocniejszą rzeczą jaką napisano o emigracji”.

Wśród nowszych badań Debeljak bada poezję Karla Mausera, jego tomik Zemlja sem in večnost wydał w rocznicę śmierci poety (1978). Wrażliwość i sugestywność tego przekazu są interesujące, ponieważ określają przyjaźń i wspólny los, tomik zawiera szczegółowe informacje o biografii i umieszcza Mausera w kręgu słoweńskiej literatury.

Jego twórczość jest bardzo szeroka. Bezspornie Tine Debeljak to niezwykle ważna postać w historii słoweńskiej literatury emigracyjnej.

Wybrana bibliografia

• Poljub. Ljubljana: Karantanija, 1993.
• Velika črna maša za pobite Slovence. Ljubljana: SZS Karantanija, 1990.
• Odkrite stopinje v blatu. Nova revija, št. 85/86, 1989. 605–611.
• Duh medvojne književnosti. Ljubljana: Ljudska tiskarna, 1944.
• Imre Madach: Tragedija človeka. Avtor spremnega besedila: Tine Debeljak. Ljubljana: Založba ljudskih iger, 1940.
• Reymontovi Kmetje v luči književne kritike. Ljubljana, 1936.

Tłumaczenia

• Zofia Kossak: Križarska vojska. Ljubljana: Jugoslovanska knjigarna, 1941.
• Juliusz Słowacki: Oče okuženih. Ljubljana, 1939.
• Karel Jaromir: Zaklad. Ljubljana, 1939.

Bibliografia

• Slovenska izseljenska književnost. Ljubljana: ZRC SAZU, 1995.
• Domovina in svet. Ljubljana: Karantanija, 1991. 15–21.