Sorkonos plamisty

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Sorkonos plamisty
Rhynchocyon cirnei[1]
W. Peters, 1847[2]
ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Rząd

ryjkonosowe

Rodzina

ryjkonosowate

Podrodzina

Rhynchocyoninae

Rodzaj

sorkonos

Gatunek

sorkonos plamisty

Synonimy
Podgatunki

zobacz opis w tekście

Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Sorkonos plamisty[9] (Rhynchocyon cirnei) – gatunek ssaka z rodziny ryjkonosowatych w rzędzie ryjkonosowych. Liczy 5 podgatunków. Występuje w Afryce. Żywi się stawonogami ściółki lasu bądź zarośli. Jest monogamiczny, samica rodzi 1–2, rzadziej 3 młode. Nie zagraża mu wyginięcie.

Genetyka[edytuj | edytuj kod]

Genetyka sorkonosa plamistego nie została dobrze poznana. Nie wiadomo, ile chromosomów liczy jego kariotyp[10]. Badania mtDNA wskazały na introgresję z sorkonosa czarno-rdzawego i szarolicego do R. cirnei reichardi[11].

Budowa[edytuj | edytuj kod]

Heritage podaje następujące wymiary zwierzęcia. Długość głowy i tułowia wynosi od 22,9 do 27,3 cm. Ogon mierzy od 19,6 do 24,9 cm. Ucho osiąga między 2,7 a 3,1 cm, a tylna stopa od 6,3 do 7,6 cm. Masa ciała zawiera się w przedziale od 320 do 450 g. Samice i samce nie różnią się wielkością[10].

Badania Kaufmana et al. z 2013 wskazują, że ryjkonosowe jako grupa ogólnie mają mózg większy, niż inne ssaki podobnej wielkości i podobnej diety[12].

Brązowa do kremowej głowa ma nieporośnięte włosiem uszy barwy płowej. Pysk jest długi i giętki. Otworów podniebiennych nie stwierdza się. W jamie ustnej znajdują się zęby, w tym niestały niewielki siekacz górny i dobrze rozwinięte górne kły, u samców dłuższe niż u samic[10]. Wzór zębowy przedstawia się następująco[10]:

Wzór zębowy I C P M
34-36 = 0-1 1 4 2
3 1 4 2

.

Grzbiet sorkonosa plamistego, płowy do ciemnobrązowego, wpadający w odcienie pomarańczu, nosi po obu bokach podłużne linie, rozpoczynające się pośrodku grzbietu, a sięgające do nasady ogona. Po obu stronach występują 3 takie linie, przy czym te wyższe są lepiej wyrażone, ciągłe, te niższe zaś rozpadają się na szereg jaśniejszych i ciemniejszych plam. Po liniach tych można rozpoznać sorkonosa plamistego, aczkolwiek u niektórych podgatunków ciemniejsze ubarwienie okolicy zadu czyni linie słabo widocznymi. Jaśniejszy, białawy czy jasnożółty jest za to brzuch. Na klatce piersiowej samicy znajdują się sutki, nieobecne u samców. Para przednia uległa redukcji i nie występuje, obserwuje się natomiast parę środkową i tylną, podobnie jak u sorkonosa złotozadego. Nie występuje gruczoł piersiowy, natomiast gruczoły odbytowe (analne) rozwinięte są dobrze[10].

Ogon osiąga jakieś 0,9 długości ciała. W odcinku bliższym jest dość gruby, dystalnie coraz cieńszy. Prawie nie porastają go włosy, na końcu ma biały odcinek[10].

Kończyny przednie i tylne kończą się czterema palcami. Liczba ta wynika z zaniku kciuka i palucha. Również i piąty palec ręki rozwija się słabo, wspierany na tylko dwóch paliczkach[10]. Kończyny tylne sorkonosów są solidnie zbudowane[12].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Sorkonos plamisty należy do rodzaju sorkonos w podrodzinie Rhynchocyoninae w rodzinie ryjkonosowatych[10].

Gatunek opisany zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego został przez niemieckiego zoologa Wilhelma Petersa w 1847 roku[2]. Miejsce typowe to Quelimane w dystrykcie Bororo, w prowincji Zambezia w Mozambiku[10][13][14].

Wyróżnia się 5 podgatunków[10][14]:

  • Rhynchocyon cirnei cirnei W. Peters, 1847 (podgatunek nominatywny),
  • Rhynchocyon cirnei hendersoni O. Thomas, 1902,
  • Rhynchocyon cirnei macrurus Günther, 1881,
  • Rhynchocyon cirnei reichardi Reichenow, 1886,
  • Rhynchocyon cirnei shirensis Corbert & Hanks, 1968[15].

Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Podgatunek Oryginalna nazwa Autor i rok opisu Miejsce typowe Holotyp
R. c. hendersoni Rhynchocyon hendersoni O. Thomas, 1902 Nyika, Livingstonia, Malawi[16]. Skóra samca (sygnatura BMNH 1902.9.8.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz typowy zebrany przez duchownego Jamesa Hendersona[17][16].
R. c. macrurus Rhynchocyon macrurus Günther, 1881 Rzeka Rovuma, na granicy między Tanzanią a Mozambikem[18][19]. SKóra i czaszka dorosłego osobnika (sygnatura BMNH 1863.10.12.1) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; zebrany przez Johna Kirka[20][18].
R. c. reichardi Rhynchocyon Reichardi Reichenow, 1886 Marungu, na zachód od centrum jeziora Tanganika, Demokratyczna Republika Konga[21]. Okaz typowy (syntyp) to skóra (sygnatura RMNH.MAM.39314.b)[22] i czaszka (sygnatura RMNH.MAM.39314.a)[23] samicy ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Lejdzie; okaz typowy zebrany 4 sierpnia 1884 roku przez Richarda Böhma i Paula Reicharda[23][22][24].
R. c. shirensis Rhynchocyon cirnei shirensis Corbert & Hanks, 1968 Lichenja Plateau (16°00′S 35°33′E/-16,000000 35,550000), na wysokości 1900 m n.p.m., góry Mlandżi, Malawi[15]. Skóra i czaszka dorosłej samicy (sygnatura BMNH 1934.1.11.8) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; okaz zebrany 3 stycznia 1932 roku przez J. Vincenta[25][26].

Badania genetyczne Lawsona et al. z 2013 potwierdziły odrębność sorkonosa szarolicego od plamistego. Przeprowadzono badania z wykorzystaniem mtDNA i vWF. Geny jądrowe ujawniły odrębność gatunków, w przeciwieństwie do genów mitochondrialnych, w przypadku których u obu gatunków stwierdzono te same główne haplotypy. Lucinda Lawson et al. zwracają uwagę, że jest to częsty wynik w badaniach genetycznych[27], jak wykazano już wcześniej[28]. W przypadku krzyżowania się blisko spokrewnionych gatunków intogresja często przebiega nierówne, znacznie silniej w przypadku genów mitochondrialnych[29]. Także w przypadku sorkonosów wskazuje to na pewną ograniczoną introgresję z R. c. reichardi. Otrzymano następujący kladogram[27]:




Rhynchocyon cirnei



Rhynchocyon udzungwensis



W 2017 Carlen et al. przeprowadzili badania genetyczne, w wyniku których ponownie podnieśli status jednego z uprzednich podgatunków R. cirnei stuhlmanni do rangi osobnego gatunku. Zaprezentowali jednocześnie kladogram sorkonosów[30]:



Rhynchocyon chrysopygus





Rhynchocyon petersi



Rhynchocyon udzungwensis





Rhynchocyon stuhlmanni




Rhynchocyon cirnei reichardi




Rhynchocyon cirnei macrurus



Rhynchocyon cirnei shirensis, Rhynchocyon cirnei cirnei






Etymologia[edytuj | edytuj kod]

  • Rhynchocyon: gr. ῥύγχος rhunkhos ‘pysk’; κυων kuōn, κυνος kunos ‘pies’[31].
  • cirnei: Manuel Joaquim Mendes de Vasconcelos e Cirne (1784–1832), portugalski polityk, gubernator Mozambiku, kiedy był on kolonią portugalską[32].
  • hendersoni: James Henderson (1867–1930), szkocki misjonarz w południowej Afryce[17][33].
  • macrurus: gr. μακρος makros ‘długi’; -ουρος -ouros ‘-ogonowy’, od ουρα oura ‘ogon’[34].
  • reichardi: Paul Reichard (1845-1938), niemiecki inżynier, geograf, kolekcjoner z Afeyki Wschodniej z lata 1880–1884[4][35].
  • shirensis: zreka Shire, Malawi[15].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Sorkonos plamisty występuje w Afryce[10]. Ma szeroki zasięg. IUCN wymienia tu następujące kraje: Demokratyczna Republika Konga (między rzekami Ubangi i Kongo), Malawi (wzgórza okolicy ryftu), Mozambik (na północ od Zambezi), Tanzania, Uganda (zachód kraju), Zambia. Ponadto gatunek może występować w Republice Środkowoafrykańskiej, pojedyncze doniesienie mówi o napotkaniu go między Bangui i Mbaiki na zachód od rzeki Ubangi, ale jako że byłoby to jedyne stwierdzenie zwierzęcia na zachód od rzeczonej rzeki, autorzy powątpiewają w to. Gatunek bytuje na wysokości od poziomu morza[8] (Tanzania, Mozambik[10]) do 2100 m w górach Rubehos[8] bądź 2300 m[10] w górach Udzungwa[10], oba łańcuchy w Tanzanii[8][10].

Rozmieszczenie zależy od podgatunku, obejmują one kilka niepołączonych ze sobą obszarów. Heritage podaje je następująco[10][14]:

  • Rhynchocyon cirnei cirnei żyje na północy Mozambiku,
  • Rhynchocyon cirnei hendersoni spotyka się na północy Malawi, Heritage podaje dokładniej wzgórze Nyamkhowa w okolicy Livingstonia,
  • Rhynchocyon cirnei macrurus występuje w południowo-wschodniej Tanzanii,
  • Rhynchocyon cirnei reichardi zamieszkuje Tanzanię, północ Malawi, północny wschód Zambii i południowy wschód Demokratycznej Republiki Konga,
  • Rhynchocyon cirnei shirensis żyje na południu Malawi i w przyległym do niego regionie Mozambiku[10].

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Tryb życia sorkonosa plamistego nie został dobrze poznany. Wnioskuje się, że przypomina on tryb życia pokrewnych gatunków, sorkonosa złotozadego i szarolicego. Prawdopodobnie i sorkonos plamisty wiedzie samotne życie[8]. Mimo łączenia się w pary każdy osobnik z danej pary żyje oddzielnie. Aktywność przypada na dzień. W nocy zwierzę śpi w gnieździe zbudowanym ze ściółki[10].

Cykl życiowy[edytuj | edytuj kod]

Rozród sorkonosa plamistego nie został dobrze poznany. Prawdopodobnie jest on monogamiczny[8], jak i inne sorkonosy, łączące się w pary na całe życie i zajmujące wspólne terytorium. Rozród przebiega prawdopodobnie przez cały rok bez wyraźnego okresu godowego. Po kopulacji samica zachodzi w ciążę[10], by wydać na świat 1–2 noworodki[36], rzadko 3[10].

Introgresja z sorkonosa czarno-rdzawego i szarolicego do R. cirnei reichardi wskazuje na krzyżowanie się tych gatunków, przy czym objęty nią obszar jest niewielki i leży na wschodzie gór Udzungwa[11].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Sorkonos plamisty zasiedla lasy i tereny porośnięte roślinnością krzewiastą. Wymienić tu można lasy górskie[8] i nizinne, ale też gąszcz porastający brzegi rzek. Zwierzę wymaga obfitej ściółki i piętra koron[10]. Siedliska prawdopodobnie pofragmentowane[8].

Pożywienie tego ssaka stanowią bezkręgowce, najczęściej stawonogi[10]. IUCN wnosi o tym z analogii do innych sorkonosów[8], ale Heritage przytacza badania żołądków osobników z Zambii. Zawierały one pozostałości chrząszczy, błonkówek, larw muchówek, jak i innych owadów[10]. Pokarm znajduje w ściółce[8].

Ryjkonosowe ewoluowały prawdopodobnie w środowisku pozbawionym istotnej konkurencji. Wykształciły zespół specyficznych adaptacji, obejmujący myrmekofagię, specyficzny chód, brak gniazd. Łączą dzięki temu cechy spotykane u hiętkojęzykowych i antylop[37].

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

Całkowita liczebność gatunku spada. Odpowiadać za to może niszczenie środowiska życia zwierzęcia i fragmentacja dostępnych mu siedlisk. W górskich lasach grozi mu wycinanie drzew, podobnie jak sorkonosowi złotozademu i czarno-rdzawemu. Zagrożenie takie dotyczy choćby gór Rungwe. Szczególnie zagrożony z tego powodu może też być zamieszkujący nadmorskie tereny Tanzanii R. c. macrurus. Ponadto niektóre populacje są obiektem polowań. IUCN zwraca też uwagę na zagrożenie niewielkich izolowanych populacji, wymieniając tę z okolic Mbira u wyjścia Nilu z Jeziora Wiktorii[8].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Rhynchocyon Reichardi Reichenow, 1886.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Rhynchocyon cirnei, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b W.C.H. Peters. Eine neue Säugethiergattung aus der Ordnung der Insektenfresser. „Bericht über die zur Bekanntmachung geeigneten Verhandlungen der Konigl.Preuss.Akademie der Wissenschaften zu Berlin”. Aus dem Jahre 1837, s. 37, 1847. (niem.). 
  3. ↑ A.C.L.G. Günther. Notes on the Species of Rhynchocyon and Petrodromus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1881, s. 163, 1881. (ang.). 
  4. ↑ a b A. Reichenow. Zwei neue Saugethiere aus Inner-Africa. „Zoologischer Anzeiger”. 9 (223), s. 316, 1886. (niem.). 
  5. ↑ O.R. Neumann. Die von mir in den Janren 1892—95 in Ost- und Central-Africa, speciell in den Massai-Ländern und den Ländern am Victoria Nyansa gesammelten nnd beobachteten Säugethiere. „Zoologische Jahrbücher”. 13 (6), s. 542, 1900. (niem.). 
  6. ↑ a b Thomas 1902 ↓, s. 403.
  7. ↑ P.S. Kershaw. On a collection of mammals from Tanganyika territory. „The Annals and Magazine of Natural History”. Ninth series. 11 (65), s. 587, 1923. (ang.). 
  8. ↑ a b c d e f g h i j k M. 2020 Hoffmann, Rhynchocyon cirnei, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-03-13] (ang.).
  9. ↑ Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 22. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w S. Heritage: Family Macroscelididae (Sengis). W: R.A. Mittermeier & D.E. Wilson (red.): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 8: Insectivores, Sloths and Colugos. Barcelona: Lynx Edicions, 2018, s. 227. ISBN 978-84-16728-08-4. (ang.).
  11. ↑ a b Lawson i inni, Unraveling elephant-shrews: Phylogenetic relationships and unexpected introgression among giant sengis, „Molecular Phylogenetics and Evolution,”, 154, Elsevier, 2021, 107001., DOI: 10.1016/j.ympev.2020.107001 (ang.).
  12. ↑ a b Kaufman JA i inni, Brain Volume of the Newly-Discovered Species Rhynchocyon udzungwensis (Mammalia: Afrotheria: Macroscelidea): Implications for Encephalization in Sengis, „PLoS One”, 8 (3), 2013, e58667, DOI: 10.1371/journal.pone.0058667 (ang.).
  13. ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Rhynchocyon cirnei W. Peters, 1847. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-08-18]. (ang.).
  14. ↑ a b c C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 112. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. ↑ a b c Corbet i Hanks 1968 ↓, s. 59.
  16. ↑ a b 1902.9.8.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).
  17. ↑ a b Thomas 1902 ↓, s. 404.
  18. ↑ a b 1863.10.12.1. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-14]. (ang.).
  19. ↑ R.E. Moreau, G.H.E. Hopkins & R.W. Hayman. The type-localities of some African mammals. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 115 (3–4), s. 387–447, 1946. DOI: 10.1111/j.1096-3642.1946.tb00101.x. (ang.). 
  20. ↑ Corbet i Hanks 1968 ↓, s. 61.
  21. ↑ G.H. Swynnerton & R.W. Hayman. Additions to the checklist of Tanganyika mammals. „East African Geographical Review”. 1958 (99), s. 9, 1958. (ang.). 
  22. ↑ a b Specimen RMNH.MAM.39314.b. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-08-18]. (niderl. • ang.).
  23. ↑ a b Specimen RMNH.MAM.39314.a. Naturalis Bioportal. [dostęp 2023-08-18]. (niderl. • ang.).
  24. ↑ Corbet i Hanks 1968 ↓, s. 60.
  25. ↑ 1934.1.11.8. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-08-18]. (ang.).
  26. ↑ Corbert i Hanks 1986 ↓, s. 59.
  27. ↑ a b Lawson LP i inni, Evolutionary History of the Grey-Faced Sengi, Rhynchocyon udzungwensis, from Tanzania: A Molecular and Species Distribution Modelling Approach, „PLoS One”, 8 (8), 2013, e72506, DOI: 10.1371/journal.pone.0072506 (ang.).
  28. ↑ Daniel J. Funk, Kevin E. Omland, Species-level paraphyly and polyphyly: frequency, causes, and consequences, with insights from animal mitochondrial DNA., „Annual Review of Ecology, Evolution, and Systematics”, 34, 2003, s. 397-423, JSTOR: 30033781 (ang.).
  29. ↑ Chan KMA, Levin SA, Leaky prezygotic isolation and porous genomes: rapid introgression of maternally inherited DNA, „Evolution”, 59 (4), 2005, s. 720–729, DOI: 10.1554/04-534 (ang.).
  30. ↑ Carlen i inni, Reconstructing the molecular phylogeny of giant sengis (Macroscelidea; Macroscelididae; Rhynchocyon), „Molecular phylogenetics and evolution”, 113, Elsevier, s. 150-160, DOI: 10.1016/j.ympev.2017.05.012 (ang.).
  31. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 609, 1904. (ang.). 
  32. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 79. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  33. ↑ A.C. Ross: Henderson, James. Dictionary of African Christian Biography. [dostęp 2023-08-18]. (ang.).
  34. ↑ The Key to Scientific Names ↓, macrurus [dostęp 2023-08-19].
  35. ↑ The Key to Scientific Names ↓, reichardi [dostęp 2023-08-19].
  36. ↑ F. Rovero i inni, A new species of giant sengi or elephant-shrew (genusRhynchocyon) highlights the exceptional biodiversity of theUdzungwa Mountains of Tanzania, „Journal of Zoology”, 274 (2), 2008, s. 127–128, DOI: 10.1111/j.1469-7998.2007.00363.x (ang.).
  37. ↑ Rathbun GB, Why is there discordant diversity in sengi (Mammalia: Afrotheria: Macroscelidea) taxonomy and ecology?, „Afr J Ecol”, 47, 2009, s. 1–13, DOI: 10.1111/j.1365-2028.2009.01102.x (ang.).

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Sorkonos_plamisty&oldid=71069484”