Renesansowe organy katedry w Évorze

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Plan przyziemia katedry Sé de Évora z oznaczonymi organami: 1 – renesansowe organy Heitora Lobo z XVI w., 2 – organy prezbiterialne Pascoala Caetano Oldovini z XVIII w.

Renesansowe organy katedry w Évorze – 9-głosowe renesansowe organy piszczałkowe z mechaniczną trakturą w katedrze Sé de Évora w portugalskiej miejscowości Évora. Jedne z najstarszych w Portugalii grywalnych organów wyposażonych w trakturę mechaniczną. Zbudowane w 1562 przez organmistrza Heitora Lobo. Odrestaurowane w latach 1966/67 przez holenderski warsztat organmistrzowski „D.A.Flentrop(inne języki)” z Zaanstad, pod kierunkiem prof. Maartena Alberta Vente(inne języki).

Historia[edytuj | edytuj kod]

Początkowo w katedrze było czworo organów: dwoje renesansowych po lewej (Gospel Side) i prawej (Epistle Side) stronie nawy głównej (oba prawdopodobnie z 1562), organy barokowe z 1758 (zbudowane przez włoskiego organmistrza Pascoal Caetano) po lewej stronie apsydy i jedne małe organy z 1762 po prawej stronie apsydy. Na przełomie XIX i XX wieku mały instrument został sprzedany prywatnemu nabywcy, a prawe renesansowe zdemontowano[1].

Heitor Lobo – organmistrz mieszkający w Évorze do 1553[2] – rozpoczął budowę instrumentu w 1544[3]. W 1562[3] organy zostały zainstalowane w wykonanej z litego dębowego drewna szafie, na specjalnie w tym celu skonstruowanym balkonie[2]. Pierwotnie instrument miał 39-klawiszowy manuał o skali FGA–a. W 1678 organy były remontowane przez organmistrza Miguela Diasa[3] i wtedy, lub w 2. połowie XVIII wieku, kiedy organmistrz Pascoal Caetano Oldovini instalował drugie organy w prezbiterium katedry[3][4], dodano do starego instrumentu nową wiatrownicę i rozszerzono klawiaturę do C[2][5]. Około 1800 nieznany organmistrz dodał dwa głosy języczkowe: trąbki hiszpańskie Corneta oraz Trompeta[6]. Organy miały wówczas około 900 piszczałek, w większości wykonanych z metalu[3], z czterema niewykorzystywanymi do gry otwartymi piszczałkami drewnianymi, należącymi pierwotnie prawdopodobnie do klawiatury nożnej[5]. Dzięki budowie nowych organów w katedrze stary renesansowy instrument uniknął, typowych dla wieków późniejszych, zmian dyspozycji i rozbudowy[5]. W latach 1966/67, z inicjatywy fundacji Fundação Calouste Gulbenkian(inne języki), organy zostały odrestaurowane i przywrócone do pierwotnego stanu przez warsztat organmistrzowski „D.A.Flentrop(inne języki)” z Zaanstad, i pod kierunkiem prof. Maartena Alberta Vente(inne języki)[2][3].

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Projekt architektoniczny dębowego prospektu utrzymany jest w charakterystycznym dla regionu Portugalii w ówczesnym czasie flamandzkim manieryzmie z wpływami włoskiego renesansu[7]. Ma formę dwukondygnacyjnej arkady zwieńczonej trójkątnym naczółkiem i flankowanej dwiema niskimi wieżami z rollwerkową snycerką na szczytach. Wydzielone w ten sposób siedem segmentów ujęte jest w pilastrowe obramienia ozdobione głęboko rzeźbioną manierystyczną ornamentyką. Piszczałki w każdym z segmentów rozmieszczone są w charakterystycznych, tworzących trójkątne szeregi seriach[8].

Dyspozycja[edytuj | edytuj kod]

Dyspozycja organów renesansowych[2][9]:

Manuał
CDEFGA – c³[10]
  1. Flautado de 24[a] (Principal 16′)
  2. Flautado de 12[a] (Principal 8′)
  3. Voz humana (tylko strona sopranowa manuału)
  4. Flauta de pau da mão esquerda (Flute 8′, tylko strona basowa)
  5. Corneta de 4 por ponto (Cornet IV, tylko strona sopranowa)
  6. Oitava real (Octave 4′)
  7. Quinta real (Quint 2 2/3′)
  8. Décimaquinta e Décimasétima (Octave 2′ + Tierce 1 3/5′)
  9. Cheio de registos de 4 filas (Mixture IV)
  10. Trompeta real (Trumpet 8′, tylko strona basowa)
  11. Clarim (Trumpet 8′, tylko strona sopranowa)

Urządzenia dodatkowe: tympan 8′ (z drewna dębowego)[10]
Ciśnienie powietrza: 56 mm słupa wody (dmuchawa elektryczna oraz miech pływakowy z 1967)[10]

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b W Hiszpanii głosy oznaczano w piędziach, a nie w stopach jak w pozostałych regionach Europy. Głos oznaczony liczbą „24” jest zbliżony do głosu 16-stopowego, a „12” – do 8-stopowego we współczesnej nomenklaturze[11]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 5.
  2. ↑ a b c d e The Iberian Organ, Vol. II, The Organ of Évora Cathedral [Audio CD], Titanic Records, 1986, Wkładka CD (ang.)
  3. ↑ a b c d e f Manuel Branco, Rosário Gordalina, Gustavo Val-Flores, Sé de Évora, [w:] Sistema de Informação para o Património Arquitetónico [online], Direção-Geral do Património Cultural (DGPC), 2013 [dostęp 2024-02-07] [zarchiwizowane z adresu 2023-11-06] (port.).
  4. ↑ Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 8.
  5. ↑ a b c John Kitchen. Review: Iberian Organ Music of the 16th-18th Centuries: The Organ of Évora Cathedral. „Early Music”. 15 (4), s. 571–573, 1987-11-04. Oxford University Press. ISSN 0306-1078. JSTOR: 3137621. (ang.). 
  6. ↑ Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 9.
  7. ↑ Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 7.
  8. ↑ Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 6.
  9. ↑ Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 15–19.
  10. ↑ a b c Vente i Flentrop 1970 ↓, s. 19.
  11. ↑ Chwałek 1971 ↓, s. 46.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jan Chwałek: Budowa organów: wprowadzenie do inwentaryzacji i dokumentacji zabytkowych organów w Polsce. Cz. 1, Tekst. Maria Charytańska (red.). Warszawa: MKiS, ZMiOZ, 1971.
  • Maarten Albert Vente, Dirk Andries Flentrop. The Renaissance Organ of Évora Cathedral, Portugal. „The organ yearbook 1970”. 1, s. 5–19, 1970. Laaber: Laaber. ISSN 0920-3192. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Renesansowe_organy_katedry_w_Évorze&oldid=73621509”