Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach
Ilustracja
Widok na centralną część PKiW
Państwo

 Polska

Miejscowość

Gliwice

Dzielnica

Zatorze

Powierzchnia

197,6026 ha

Położenie na mapie Gliwic
Mapa konturowa Gliwic, po prawej znajduje się punkt z opisem „Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Park Kultury i Wypoczynku w Gliwicach”
Ziemia50°18′27″N 18°42′40″E/50,307500 18,711111
Multimedia w Wikimedia Commons

Park Kultury i Wypoczynku – las komunalny o charakterze naturalnym[1] w Gliwicach, położony na terenie dzielnicy Zatorze, założony w XVII wieku. Należy do leśnego Pasa Ochronnego GOP[2]. Według Waloryzacji przyrodniczej Gliwic park jest obszarem przyrodniczo cennym zwłaszcza dla ornitofauny i proponowane jest objęcie go ochroną w formie obszaru chronionego krajobrazu[3].

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

Nazwa las miejski (niem. Stadtwald) pojawia się już na mapie z 1812 roku[4]. Nazwę Stadtwald nosiła też cała dzisiejsza dzielnica Zatorze[5]. Wytyczona w 1904 roku ulica Okrzei nosił nazwę Stadtwaldstraße[6].

Po 1945 roku została ustanowiona nazwa Park Kultury i Wypoczynku[7]. Pełna nazwa to Park Kultury i Wypoczynku dla miast Gliwice-Zabrze[8], skrótowo Park Gliwice-Zabrze[1]. Od 1992 roku jest to również Las Komunalny[9]. Inne nazwy to: Las Żorek (Siorek[10]), Park Leśny[11] i Lasek Chorzowski[7].

Obszar[edytuj | edytuj kod]

Park znajduje się we wschodniej części Gliwic. Jego granice wyznaczają:

  1. Od zachodu: Cmentarz Lipowy i Nowy cmentarz żydowski
  2. Od południa: ulice Brzozowa i Chorzowska
  3. Od północnego wschodu: Aleja Jana Nowaka-Jeziorańskiego
  4. Od północy: pola uprawne

Przy ulicy Karola Szymanowskiego przecinającej park znajdują się ruiny fundamentów, które najprawdopodobniej są pozostałościami niemieckiego magazynu amunicji[7].

W obrębie parku znajduje się siedem wzniesień o wysokości do kilkunastu metrów, będących pozostałością po kulochwytach dawnej strzelnicy[7]. Przez park przebiegają przydrożne rowy melioracyjne[12]. Park przecięty jest też ścieżką dydaktyczną z kilkunastoma tablicami przedstawiającymi najczęściej występujące gatunki drzew w parku. Ścieżka ma 975 m długości i przebiega pomiędzy placem zabaw przy ul. Brzozowej i placem zabaw przy ul. Horsta Bienka[13].

Powierzchnia[edytuj | edytuj kod]

  • 1865 – 1612 mórg[14] (ok. 412 ha),
  • 1885 – 1608 mórg[15] (411 ha[16]),
  • 1931 – 350 ha[17],
  • Po 1945 – 364 ha[18],
  • 2008 – ok. 224 ha[10],
  • 2010 – 197,6 ha[9]

Drzewostan[edytuj | edytuj kod]

Dominują drzewa liściaste (głównie buki i dęby – ich siedliska tu dominują), ale gdzieniegdzie są też obecne gatunki iglaste[10]. Na terenie parku przeprowadza się cięcia sanitarne drzew[8]. Na niewielkich powierzchniach zachowały się starsze drzewostany, dominują lasy ze sztucznego odnowienia[20]. Kształtują się w obrębie tego lasu siedliska grądów, borów mieszanych oraz fragmenty łęgów i wilgotnych borów trzcinnikowych[1]. W XIX wieku w lesie miejskim występowały buki, wierzby białe, olchy, jesiony, klony, kasztanowce, robinie akacjowe, sosny, modrzewie, miłorząb i dęby. Na jego terenie istniał drzewostan bukowy i iglasty z przewagą sosny[21]. Współcześnie w lesie sadzonych jest około 20 tys. drzew rocznie w celu skompensowania wycinki drzew osiągających wiek rębności, przebudowy drzewostanów oraz uzupełniania ubytków wycinanych podczas cięć sanitarnych[10]. W 2008 roku wycięto w nim 2443 drzew, a posadzono 23 855 sadzonek[22].

Fauna[edytuj | edytuj kod]

W gliwickim lesie można spotkać sarny, zające i dziki[23]. W 1912 roku na terenie lasu miejskiego została po raz pierwszy znaleziona ćma z gatunku Alcis repandata[24]. Na drzewach znajduje się ponad 300 budek dla ptaków, które w 2007 roku zajęło 200 ptaków (sikorki, kowaliki, muchołówki, pleszki i pełzacze), ale także wiewiórki i myszy[12].

Historia[edytuj | edytuj kod]

PKiW – Las Miejski na mapie z 1812 roku
PKiW – Na mapie z 1929 roku jako Stadtwald

Pierwsze wzmianki o lesie na tym terenie pochodzą ze średniowiecza[25], ale nie należał wtedy do Gliwic. Początek parku koło ulicy Chorzowskiej sięga XVII wieku, z którego pochodzi kronika miasta wspominająca o lasach komunalnych[9].

Las na tym terenie jest zaznaczony na mapie z 1736 roku[26].

Archiwum rejencji opolskiej z lat 1814-17 wspomina, że lasy miejskie Gliwic składały się z trzech obwodów: Siorek, Stary Las i las Żernicki[10].

W latach 1810-1910 populacja Gliwic wzrosła 22-krotnie (1810: 2 990[27], 1910: 66 981[28]), a miasto wchłaniało tereny podmiejskie[21]. Dzielnica Zatorze powstała na początku XX wieku[29]. W drugiej połowie XIX wieku rozwój Gliwic oparto o koncepcję „miasta-ogrodu” – rejony zamieszkane miały być usytuowane wśród zieleni. Istotną rolę w tych planach odgrywała Palmiarnia Miejska i Las Miejski[30].

W końcu XIX wieku dzięki zameczkowi leśnemu ten teren leśny stał się bardziej popularny[25]. W 1864 roku miasto sprzedało część lasu o powierzchni 206 mórg za 25 000 talarów[31], a 8 listopada 1866 roku miasto sprzedało kolei 62 morgi lasu miejskiego za 4650 talarów[32]. 7 grudnia 1868 roku huraganowy wiatr zniszczył dużą połać lasu[33], około 800 drzew[34]. 19 kwietnia 1903 roku wiatr powalił 2000 drzew[35]. 3 i 18 lipca 1905 roku doszło do pożarów w miejskim lesie[36]. 2 lipca 1909 roku na terenie lasu odbyły się X Niemieckie Igrzyska Młodzieży, w których rywalizowały 254 szkoły z całych Niemiec. Szacuje się, że w igrzyskach uczestniczyło 50 tysięcy osób[37]. W 1910 roku przy Zameczku Leśnym powstał prowizoryczny pas startowy, na którym rozegrano wyścig motocyklowy[38].

W czasie II wojny światowej w pomieszczeniach Zameczku Leśnego była skoszarowana część robotników przymusowych pracujących w pobliskiej parowozowni[39]. Na terenie lasku prawdopodobnie istniał niemiecki magazyn amunicji. Po wojnie zdetonowano tu znalezioną amunicję. Na tym terenie też polskie wojsko niszczyło konfiskowaną broń oraz detonowało niewybuchy z innych części kraju[7].

Po 1945 roku park miał 364 ha, a Zameczek Leśny odwiedzało od 15 do 20 tys. osób[18]. W 1954 roku powołano komitet budowy Parku Kultury i Wypoczynku[40]. W 1970 roku przez środek parku przeprowadzono Szlak Husarii Polskiej[7].

Pierwsze plany powojenne zagospodarowania tych terenów to lata 1992-2001, a następne w latach 2002-2012[9]. 1 listopada 2004 roku kosztem 5,17 ha lasu, czyli 2,5% jego powierzchni powiększono Cmentarz Lipowy. Zostawiono w tym miejscu 55 drzew iglastych i 2540 krzewów iglastych i liściastych[41]. 2 maja 2012 roku doszło w parku do pożaru, w którym spłonęło kilkaset metrów kwadratowych podszytu[42].

Obiekty[edytuj | edytuj kod]

Tężnia solankowa
Ruina muszli koncertowej
Nieczynny basen z fontanną i rzeźbą Trzech dziewcząt
Tężnia solankowa

Oddana do użytku w lipcu 2020 roku. Wokół niej zbudowano strefę z leżakami i ławkami oraz reprezentacyjny ogród. Posadzono wokół niej około 700 krzewów i innych ozdonych roślin[43]. Obiekt powstał na planie prostokąta o wymiarach ok. 13 x 40 m. Ma wysokość blisko 8 m i jest nakryty dachem, co pozwala korzystać z niego również podczas opadów, a dodatkowo deszcz nie powoduje rozcieńczania solanki. W pobliżu znajduje się parking oraz stojaki na rowery. Na okres zimowy tężnia jest wyłączana z eksploatacji[44].

Zameczek Leśny

Projekt Zameczku Leśnego został złożony przez Eugena Kohna w 1895 roku w firmie Georga Lüthge. Była to kawiarnia w stylu angielsko-chińskim[21]. 29 lipca 1896 roku został uroczyście otwarty[45]. W 1950 roku stał się on siedzibą przedsiębiorstwa Budowy Przemysłu Ciężkiego w Gliwicach. W latach 1959-1962 występował w nim kabaret Czarny Kot. W latach 1960-1976 należał do Gliwickich Zakładów Gastronomicznych, a potem do spółdzielni Społem. W 2010 roku po procesie sądowym przyznano go miastu[7]. Został zrównany z ziemią w maju 2020 roku[46].

Sztuczny tor kolarski

Tor kolarski miał 400 m długości, 8 szerokości. Został otwarty 12 września 1897 roku i był największym takim obiektem w Niemczech. Tor został zbudowany z drewna, miał powierzchnię 33 000 m², a jego trybuny mogły pomieścić 3100 widzów, w tym 800 w części zadaszonej i 2300 na odkrytych trybunach[47].

Pozostałe
  • muszla koncertowa – otwarta 12 września 1897[48], obecnie w stanie ruiny,
  • ścieżka edukacyjna – zespół 12 tablic z opisem fauny lasu[23], zbudowanych w 2011 roku,
  • 2 place zabaw – jeden przy ul. Brzozowej, drugi przy Horsta Bienka[49],
  • nieczynny basen – założony w latach międzywojennych, z fontanną i rzeźbą Trzech dziewcząt, autorstwa rzeźbiarza Hansa Breittenbacha[7],
  • kort tenisowy – otwarty w latach międzywojennych, obecnie nie istnieje,
  • leśniczówka,
  • lotnisko – zbudowane w 1910, obecnie nie istnieje[7]. Startował z niego słynny później konstruktor lotniczy, inżynier Claude Dornier, eksperymentując z samolotami pozwalającymi na wzniesienie się do 50 m[38].
  • przystanek linii kolejowej położony przy Zameczku Leśnym[50],
  • zajezdnia tramwajowa zlikwidowana w maju 1972[51].

Turystyka[edytuj | edytuj kod]

szlaki turystyczne piesze
  • szlak turystyczny czerwony Szlak Husarii Polskiej – wytyczony przez księdza Jerzego Pawlika w latach 1969-70 z okazji 286. rocznicy odsieczy wiedeńskiej[52]. Jego gliwicka część zaczyna się w Żernikach, przechodzi przez Szobiszowice i kieruje się w stronę centrum[53]. Nie stanowi on dokładnego odwzorowania trasy przemarszu Jana III Sobieskiego, bowiem wyznaczono go tak, by biegł przez tereny o walorach przyrodniczych[54].
trasy rowerowe[55]
  • szlak rowerowy niebieski trasa nr 397, długości 500 m, przy ul. Chorzowskiej
  • szlak rowerowy zielony trasa nr 400, długości 2 km

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Krzysztof Jędrzejko: Mchy (bryopsida) Górnośląskiego okręgu przemysłowego i leśnego pasa ochronnego wobec antropopresji. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1990, s. 19. ISBN 83-04-03295-3.
  2. ↑ Uchwała nr XVI/66/71 Miejskiej Rady Narodowej w Gliwicach. 28 września 1971. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-03-22)].
  3. ↑ www.gddkia.gov.pl: Raport o oddziaływaniu na środowisko węzła "Sośnica" na skrzyżowaniu autostrad A1 i A4. 2006. s. 14.
  4. ↑ Situations Plan der Stadt Gleiwitz mit ihren Vorstaedten und Umgebungen im Jahre 1812. Gliwice: Oberschlesische Lichtpaus- und Plandruck Anstalten, 1911.
  5. ↑ Załącznik do Uchwały Nr XXII/476/2012 Rady Miejskiej w Gliwicach z dnia 23 sierpnia 2012 r. 2011. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-20)].
  6. ↑ Dudziński 2012 ↓, s. 53.
  7. ↑ a b c d e f g h i Marian Jabłoński: Złote lata Waldschlossen. [dostęp 2012-02-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  8. ↑ a b Andrzej Szefer, Józef Antosz: Gliwice: zarys rozwoju miasta i okolicy : praca zbiorowa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 460.
  9. ↑ a b c d mzuk.pl: Lasy Komunalne. [dostęp 2012]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-06-10)].
  10. ↑ a b c d e Porządki w lesie. „Miejski Serwis Informacyjny”. 30/2008, s. 5, 24 lipca 2008. ISSN 1642-1108. 
  11. ↑ Gliwice. W: Maria Irena Mileska: Słownik geograficzno-krajoznawczy Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 167. ISBN 83-01-09822-8.
  12. ↑ a b Parki, skwery, zieleńce. „Miejski Serwis Informacyjny”. 30/2007, s. 7, 26 lipca 2007. ISSN 1642-1108. 
  13. ↑ gliwice.naszemiasto.pl: W parku przy ulicy Chorzowskiej powstanie ścieżka dydaktyczna. [dostęp 2010-06-23].
  14. ↑ Felix Triest, Topographisches Handbuch von Oberschlesien., Breslau: Wilh. Gottl. Korn, 1864–1865, s. 479, OCLC 315739117 (niem.), Erste Hälfte, Zweite Hälfte.
  15. ↑ wyd. pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, J. Krzywickiego i W. Walewskiego: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. II. Warszawa: 1880-1902, s. 593.
  16. ↑ na podstawie spisu miar na początku słownika
  17. ↑ Jahrbuch des Schlesischen Forstvereins für 1931. Wrocław: 1931, s. 173.
  18. ↑ a b Jodliński 2006 ↓, s. 79.
  19. ↑ Tablice informacyjne w lesie
  20. ↑ Acta biologica, Tomy 5-7, Uniwersytet Śląski, 1978, s. 145.
  21. ↑ a b c Jodliński 2006 ↓, s. 73.
  22. ↑ MZUK Gliwice: Gliwice: Pielęgnacja lasu komunalnego w Gliwicach w 2008 r.. 5 grudnia 2007. [dostęp 2013-09-28].
  23. ↑ a b infogliwice.pl: Nauka poszła w las. [dostęp 2011-09-28].
  24. ↑ Mitteilungsblatt für Insektenkunde, Berlin 1958, s. 14, OCLC 213809263.
  25. ↑ a b Jacek Madeja: Zameczek i las mają szansę ożyć. [dostęp 2008-05-28].
  26. ↑ Johann Wofgang Wieland: Principatus Silesiae Oppoliensis exactissima Tabula geographica, sistens Circulos Oppoliensem, Ober-Glogau Gros Strehliz, Cosel, Tost, Rosenberg, Falckenberg & Lubleniz. 1736. (łac.).
  27. ↑ Andrzej Szefer, Józef Antosz: Gliwice: zarys rozwoju miasta i okolicy : praca zbiorowa. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1976, s. 139.
  28. ↑ Liczba mieszkańców Gliwic w 1910 roku. gov.genealogy.net. (ang.).
  29. ↑ Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXI / 956 / 2009 Rady Miejskiej w Gliwicach. [dostęp 2009-12-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (11 listopada 2013)].
  30. ↑ www.muzeum.gliwice.pl: Pruskie i niemieckie Gliwice. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-13)].
  31. ↑ Schmidt 2009 ↓, s. 55.
  32. ↑ Benno Nietsche: Geschichte der Stadt Gleiwitz. Raschor Paul, 1886, s. 356.
  33. ↑ Tomasz Dudziński: Gruss aus Gleiwitz cz.V. [dostęp 2020-09-25].
  34. ↑ Schmidt 2009 ↓, s. 58.
  35. ↑ Dudziński 2012 ↓, s. 50.
  36. ↑ www.gliwiczanie.pl: Gliwicka straż pożarna – kalendarium pożarów. [dostęp 2013-09-20].
  37. ↑ Dudziński 2012 ↓, s. 61.
  38. ↑ a b Dudziński 2012 ↓, s. 63.
  39. ↑ Stanisław Brzana. Krótki zarys historii ZNLE. „Zeszyty Gliwickie”. 9, 1972. 
  40. ↑ Tomasz Dudziński: Gruss aus Gleiwitz, cz.XI. [dostęp 2020-09-25].
  41. ↑ gliwice.naszemiasto.pl: Nowa część Cmentarza Lipowego zostanie oddana do użytku 1 listopada. [dostęp 2004-10-28].
  42. ↑ info-poster.eu: Pożar w gliwickim Parku Kultury i Wypoczynku!. [dostęp 2012-05-02]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
  43. ↑ gliwice.eu: Tężnia gotowa!. [dostęp 2020-09-25].
  44. ↑ Paweł Kurczonek: To już ostatnie dni, by skorzystać z tężni solankowej w Gliwicach [w:] "Nasz Tygodnik" (dodatek do "Dziennika Zachodniego"), wyd. 3-H-I, 28 października 2022, s.4
  45. ↑ Dudziński 2012 ↓, s. 39.
  46. ↑ www.nowiny.gliwice.pl: Unicestwienie Zameczku Leśnego. Od luksusowej restauracji do gruzowiska. [dostęp 2020-09-25].
  47. ↑ Jodliński 2006 ↓, s. 77.
  48. ↑ Dudziński 2012 ↓, s. 41.
  49. ↑ www.mzuk.gliwce.pl: Place zabaw. [dostęp 2012].
  50. ↑ Przemysław Nadolski: Zarys dziejów komunikacji tramwajowej w Gliwicach (do 1945 r.). 2010. [dostęp 2020-09-25].
  51. ↑ Tomasz Dudziński: Gruss aus Gleiwitz cz.XII. [dostęp 2022-11-08].
  52. ↑ Paweł Wieczorek: Szlak Husarii Polskiej.
  53. ↑ gliwice.pttk.pl: Szlak Husarii Polskiej. [dostęp 2013-08-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-16)].
  54. ↑ Jerzy Pawlik: Szlak Husarii Polskiej. Wydawnictwo PTTK "Kraj", 1985, s. 7. ISBN 83-00-00634-6.
  55. ↑ Trasy rowerowe w Gliwicach- mapa. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-08-13)].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Waldschlossen (Zameczek Leśny). W: Leszek Jodliński: Gliwice znane i nieznane: zabytki Gliwickich Dni Dziedzictwa Kulturowego, Tom 2. Muzeum w Gliwicach, 2006. ISBN 978-83-89856-33-3.
  • Jacek Schmidt: Kalendarium. Daty i wydarzenia z historii Gliwic i okolicy 1250 – 1945. Gliwice: PG Electronics, 2009. OCLC 643443155.
  • Tomasz Dudziński: Gruss aus Gleiwitz, cz.VI. Gliwice: 2012. [dostęp 2020-09-25].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Park_Kultury_i_Wypoczynku_w_Gliwicach&oldid=73044532”