Orchis brancifortii

*Orchis brancifortii*
	; O. brancifortii na południowym stoku Etny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	storczykowate
Podrodzina	storczykowe
Rodzaj	storczyk
Gatunek	Orchis brancifortii
	Nazwa systematyczna
	Orchis brancifortii Biv.; Stirp. Rar. Sicilia 1: 3 1813
Synonimy
	Anacamptis brancifortii (Biv.) Lindl.; Anacamptis quadripunctata Lindl.; Androrchis brancifortii (Biv.) D.Tyteca & E.Klein; Orchis brancifortii f. maculata J.Baláz & M.Baláz; Orchis quadripunctata subsp. brancifortii (Biv.) E.G.Camus; Orchis quadripunctata f. brancifortii (Biv.) Soó; Orchis quadripunctata f. macrochila Halácsy;
	Anacamptis brancifortii (Biv.) Lindl.; Anacamptis quadripunctata Lindl.; Androrchis brancifortii (Biv.) D.Tyteca & E.Klein; Orchis brancifortii f. maculata J.Baláz & M.Baláz; Orchis quadripunctata subsp. brancifortii (Biv.) E.G.Camus; Orchis quadripunctata f. brancifortii (Biv.) Soó; Orchis quadripunctata f. macrochila Halácsy;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Orchis brancifortii Biv. – gatunek rośliny z rodziny storczykowych (Orchidaceae Juss.). Występuje endemicznie we Włoszech^[4]. Epitet gatunkowy został poświęcony sycylijskiemu księciu E. Branciforte^[5], żyjącego w XVIII wieku^[6].

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Rośnie naturalnie we Włoszech – we wschodniej części Sardynii, północnej Sycylii oraz w odizolowanej pojedynczej subpopulacji^[a]^[7] w Kalabrii. O. brancifortii występuje lokalnie i jest bardzo rzadko spotykany w granicach swojego zasięgu. Subpopulacje o dużej liczbie osobników (powyżej stu) występują bardzo rzadko^[4].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Bylina dorastająca do 20–25 cm wysokości. Korzenie są bulwiaste. Głąbik jest smukła, w górnej części ma intensywną fioletową barwę^[5]^[8].
Liście: Mają podłużny lub eliptycznie lancetowaty kształt. Wierzchołek jest tępy. Rzadko są cętkowane. Mają jasnozieloną barwę^[5]^[8].
Kwiaty: Zebrane po 5–15 (–20) w kwiatostany o owalnym lub cylindrycznym kształcie. Są niepozorne. Mają różową barwę^[6]^[8].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rośnie na nieużytkach zielonych, w makii, otwartym garigu, zaroślach i otwartych przestrzeniach w lasach. Występuje na wysokości od 200 do 1300 m n.p.m. Preferuje suche, głównie kamieniste i wapienne podłoże. Gatunek można znaleźć na bardzo zerodowanych powierzchniach krasowych i w otwartych szczelinach, gdzie zgromadziła się próchnica. Najlepiej rośnie w pełnym nasłonecznieniu lub w półcieniu. Kwitnie od kwietnia do czerwca^[4].

Ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych został zaliczony do kategorii LC – gatunków najmniejszej troski. Mimo że jego zasięg występowania jest mniejszy niż 20000 km², a obszar wykorzystania wynosi 2000 km² to jego populacja jest stabilna w czasie i niezagrożona z uwagi na fakt, że większość stanowisk leży w trudno dostępnych miejscach, z dala od szlaków turystycznych. Wypasu kóz ma miejsce i jest korzystne dla tego gatunku, ponieważ chroni przed przerostem. Nie odnotowano poważnych zagrożeń dla tego gatunku, w związku z tym O. brancifortii jest oceniany jako gatunek najmniejszej troski^[4]. Według innych źródeł poważnym zagrożeniem dla tego gatunku są pożary^[8].

Gatunek jest wymieniony w załączniku B konwencji o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Wymieniono w nim następujące działania na rzecz ochrony O. brancifortii: zarządzanie izolowanych populacjach, podniesienie świadomości społecznej, kontrola i zarządzanie produkcją salep z bulw tego gatunku, wprowadzenie ustaw, które zakazują wysadzania lub wykopywania okazów, ochrona ex situ – sztuczne rozmnażanie, ponowne wprowadzenie do naturalnych siedlisk i zbiory nasion, monitorowanie i nadzór istniejących populacji czy oszacowanie wielkości populacji i badania jej dynamiki^[4].

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Bulwy tego gatunku są bardzo pożywne po ugotowaniu. Służą do produkcji salepu, białego lub żółtawego proszku, który otrzymuje się przez suszenie bulw, na następnie ich zmieleniu w proszek. Salep jest substancja podobną do skrobi. Może być dodawany do napojów, a także do chleba. Galaretki wykonane z salepu są stosowane w leczeniu podrażnienia przewodu pokarmowego^[4].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Pojęcie subpopulacji (podpopulacji) jest wprowadzane w przypadkach ocen zagrożenia populacji silnie rozczłonkowanych, co wzmaga wymieranie taksonu. W przypadkach, gdy subpopulacje są małe i w znacznym stopniu izolowane, rekolonizacja opuszczonych stanowisk jest mało prawdopodobna (zob. metapopulacja oraz J. Mitka, Metodyka oszacowania stopnia zagrożenia populacji roślin i ich siedlisk).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).
↑ ^a ^b Orchis brancifortii Biv.. The Plant List. [dostęp 2015-07-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g H.H. Rankou H.H., Orchis brancifortii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-07-21] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Orchis brancifortii. webalice.it. [dostęp 2015-07-21]. (wł.).
↑ ^a ^b Orchis brancifortii Bivona. Orchidee della Sicilia Occidentale. [dostęp 2015-07-21]. (wł.).
↑ Józef Mitka: Metodyka oszacowania stopnia zagrożenia populacji roślin i ich siedlisk. [w:] Roczniki Bieszczadzkie nr 18 [on-line]. 2010. s. 24–44. [dostęp 2013-12-23]. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Orchis brancioforti Biv. (Orchidaceae). promotour.org. [dostęp 2015-07-21]. (wł.).

[7] Pojęcie subpopulacji (podpopulacji) jest wprowadzane w przypadkach ocen zagrożenia populacji silnie rozczłonkowanych, co wzmaga wymieranie taksonu. W przypadkach, gdy subpopulacje są małe i w znacznym stopniu izolowane, rekolonizacja opuszczonych stanowisk jest mało prawdopodobna (zob. metapopulacja oraz J. Mitka, Metodyka oszacowania stopnia zagrożenia populacji roślin i ich siedlisk).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-01] (ang.).

[tpl-3] Orchis brancifortii Biv.. The Plant List. [dostęp 2015-07-21]. (ang.).

[iucn-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g H.H. Rankou H.H., Orchis brancifortii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2015-07-21] (ang.).

[webalice-5] Orchis brancifortii. webalice.it. [dostęp 2015-07-21]. (wł.).

[odso-6] Orchis brancifortii Bivona. Orchidee della Sicilia Occidentale. [dostęp 2015-07-21]. (wł.).

[JMitka-8] Józef Mitka: Metodyka oszacowania stopnia zagrożenia populacji roślin i ich siedlisk. [w:] Roczniki Bieszczadzkie nr 18 [on-line]. 2010. s. 24–44. [dostęp 2013-12-23]. (pol.).

[promotour-9] Orchis brancioforti Biv. (Orchidaceae). promotour.org. [dostęp 2015-07-21]. (wł.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[a]

[7]

[8]