ORP Zwinny (1950)

Dodaj linki
To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
ORP Zwinny
Ilustracja
Siostrzana jednostka „Zwinnego” – ORP „Zawzięty”
Klasa

ścigacz okrętów podwodnych

Projekt

122bis

Oznaczenie NATO

Kronstadt

Historia
Stocznia

Nr 340, Zielonodolsk

Położenie stępki

3 czerwca 1950

Wodowanie

10 sierpnia 1950

 MW ZSRR
Nazwa

BO-291 → MPK-291 (od 27 grudnia 1956)[a]

Wejście do służby

23 października 1950

Wycofanie ze służby

1957

 Marynarka Wojenna (PRL)
Nazwa

ORP „Zwinny”

Wejście do służby

15 grudnia 1957

Wycofanie ze służby

1 stycznia 1971

Dane taktyczno-techniczne
Wyporność

standardowa: 302 tony
pełna: 336 t

Długość

52,2 metra całkowita
49,5 m na KLW

Szerokość

6,6 m

Zanurzenie

2,2 m

Napęd
3 silniki wysokoprężne 9D o łącznej mocy 2427 kW (3300 KM)
3 śruby
Prędkość

18,7 węzła

Zasięg

3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła

Sensory
sonar Tamir-11, radar Lin’
Uzbrojenie
1 działo kal. 85 mm 90-K L/52
2 działka kal. 37 mm 70-K L/73 (2 x I)
6 wkm 2M-1 kal. 12,7 mm (3 x II)
2 rakietowe mbg RBU-1200
2 miotacze i 2 zrzutnie bg, ew. 18 min
Wyposażenie
trał kontaktowy KPT-1
radiostacja R-609
Załoga

54-55

ORP Zwinny – polski ścigacz okrętów podwodnych z okresu zimnej wojny, a wcześniej radziecki BO-291 i MPK-291[a], jeden z ośmiu pozyskanych przez Polskę okrętów projektu 122bis. Okręt został zwodowany 10 sierpnia 1950 roku w stoczni numer 340 w Zielonodolsku, a do służby w Marynarce Wojennej ZSRR przyjęto go w październiku tego roku. W 1957 roku jednostka została wydzierżawiona przez Polskę i 15 grudnia tego roku weszła w skład Marynarki Wojennej. Okręt, oznaczony podczas służby znakami burtowymi DS-45 i 365, został skreślony z listy floty w styczniu 1971 roku.

Projekt i budowa[edytuj | edytuj kod]

Prace nad dużym ścigaczem okrętów podwodnych, będącym rozwinięciem ścigaczy proj. 122A, rozpoczęły się w ZSRR w 1943 roku[1]. Ostateczny projekt jednostki powstał w biurze konstrukcyjnym CKB-51 w Gorki w 1944 roku[1]. W porównaniu do poprzedników nowe okręty miały większą wyporność, doskonalsze uzbrojenie ZOP i wzmocniony kadłub, a przez to wzrosła ich dzielność morska[1]. W 1946 roku rozpoczęto ich produkcję seryjną, budując łącznie 227 okrętów[2].

Na początku lat 50. w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego i Sztabie Generalnym Wojska Polskiego zapadły decyzje o rozpoczęciu licencyjnej budowy ścigaczy projektu 122bis w polskich stoczniach[3][4]. W styczniu 1953 roku przygotowana w Zielonodolsku dokumentacja techniczna (pod oznaczeniem proj. 125) dotarła do Polski, jednak kłopoty z uruchomieniem produkcji okrętów wymusiły w październiku 1954 roku decyzję o rezygnacji z ich budowy w kraju[3][4]. W zamian postanowiono zakupić lub wydzierżawić w ZSRR gotowe jednostki tego typu[3][4].

BO-291 (ros. Bolszoj Ochotnik – Большой Охотник – „duży ścigacz”)[5] zbudowany został w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 486)[2][6]. Stępkę okrętu położono 3 czerwca 1950 roku, a zwodowany został 10 sierpnia 1950 roku[2][7]. BO-344 także powstał w stoczni numer 340 w Zielonodolsku (nr budowy 506); jego stępkę położono 10 lutego 1951 roku, a wodowanie odbyło się 29 marca tego roku[2][5].

Dane taktyczno-techniczne[edytuj | edytuj kod]

Armata morska 90-K kal. 85 mm pochodząca z jednego ze ścigaczy proj. 122bis, Muzeum Marynarki Wojennej w Gdyni

Okręt był dużym, pełnomorskim ścigaczem okrętów podwodnych[1]. Długość całkowita wynosiła 52,2 metra (49,5 metra na konstrukcyjnej linii wodnej), szerokość 6,6 metra i zanurzenie 2,2 metra[8][9]. Kadłub podzielony był na dziesięć przedziałów wodoszczelnych i miał na większej części dno podwójne[10]. Wyporność standardowa wynosiła 302 tony, zaś pełna 336 ton[9][b].

Okręt napędzany był przez trzy silniki wysokoprężne 9D o mocy 809 kW (1100 KM) każdy, z których dwa zewnętrzne umieszczone były w maszynowni dziobowej, a środkowy – w przedziale rufowym[11][12][c]. Trzy wały napędowe, połączone z silnikami sprzęgłami zębatymi typu 4MA, poruszały trzema trójłopatowymi śrubami o średnicy 1,13 metra każda[13]. Maksymalna prędkość okrętu wynosiła 18,7 węzła[9][11], zaś ekonomiczna 12 węzłów[14]. Okręt zabierał 18 ton paliwa, co pozwalało osiągnąć zasięg wynoszący 3000 Mm przy prędkości 8,5 węzła lub 399 Mm przy prędkości 18,5 węzła[11][13]. Energię elektryczną zapewniały dwa generatory wysokoprężne DG-18[2][13]. Autonomiczność wynosiła 10 dób[2][13].

Uzbrojenie artyleryjskie jednostki stanowiło umieszczone na dziobie, osłonięte tarczą pancerną, pojedyncze działo kalibru 85 mm L/52 90-K, z zapasem amunicji wynoszącym 230 sztuk[11][13]. Kąty ostrzału wynosiły 0–155° na każdą burtę, kąt podniesienia lufy od -5 do +85°, donośność pozioma 15 500 metrów (pionowa 10 500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 18 strz./min[15]. W części rufowej znajdowały się dwa pojedyncze działka plot. kal. 37 mm 70-K L/73 (również osłonięte tarczami pancernymi), z zapasem amunicji wynoszącym 1000 sztuk na lufę[11][13]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +85°, donośność pozioma 8400 metrów (pionowa 5000 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 150 strz./min[16]. Prócz tego na okręcie zamontowano trzy podwójne stanowiska wielkokalibrowych karabinów maszynowych 2M-1 kal. 12,7 mm L/79, z zapasem 2000 sztuk amunicji na lufę (jedno na dziobie, za działem kal. 85 mm i dwa za kominem na pokładzie przy burtach)[11][17]. Kąt podniesienia lufy wynosił od -10 do +90°, donośność pozioma 3500 metrów (pionowa 1500 metrów), zaś teoretyczna szybkostrzelność 250 strz./min[16]. Broń ZOP stanowiły dwa rakietowe miotacze bomb głębinowych RBU-1200 na dziobie jednostki (z zapasem 32 bomb RGB-1, a później RGB-12), dwa miotacze typu BMB-1 i dwie zrzutnie bomb głębinowych B-1 (z łącznym zapasem 30 bomb)[11][17]. Alternatywnie okręt mógł przenosić do 18 min[8][17].

Wyposażenie uzupełniał trał kontaktowy KPT-1, fumator DA-3 i 10 świec dymnych MDSz[17]. Wyposażenie radioelektroniczne obejmowało radiostację R-609, dwa kompasy magnetyczne, żyrokompas Kurs-4, log 1R-2, echosondę NEŁ-3, sonar Tamir-11 oraz radar Lin’[11][18].

Załoga okrętu składała się z 54–55 oficerów, podoficerów i marynarzy[8][14][d].

Służba[edytuj | edytuj kod]

Remont jednego z polskich ścigaczy proj. 122bis

BO-291 został przyjęty do służby w Marynarce Wojennej ZSRR 23 października 1950 roku[2][7]. Okręt służył początkowo w 8. (północnej) Flocie Bałtyckiej[19]. W 1952 roku na ścigaczu stację radiolokacyjną Gjujs-1M wymieniono na nowszy model Nieptun, zaś latach 1954–1955 zamiast Nieptuna zamontowano radar Lin’; wymieniono też sonar Tamir-10 na Tamir-11[19]. 24 grudnia 1955 roku ścigacz przyporządkowano połączonej Flocie Bałtyckiej[19]. 27 grudnia 1956 roku w związku ze zmianą klasyfikacji okręt otrzymał nazwę MPK-291 (ros. Małyj Protiwołodocznyj Korabl)[2][7].

1 sierpnia 1957 roku, na mocy zawartego z ZSRR porozumienia[20], jednostka została wydzierżawiona przez Polskę na okres pięciu lat (wraz z bliźniaczymi ścigaczami „Zręczny”, „Wytrwały” i „Groźny”)[5][8]. 15 grudnia 1957 roku na Oksywiu ścigacz pod nazwą ORP „Zwinny” został przyjęty w skład Marynarki Wojennej, rozkazem Ministra Obrony Narodowej nr 072/Org. z 13 grudnia[21][22][e]. Nazwa okrętu nawiązywała do cechy charakteru, jaką m.in. powinien charakteryzować się żołnierz[5]. Pierwszym polskim dowódcą jednostki został por. mar. Zbigniew Tychota[11][14]. Okręt z oznaczeniem burtowym DS-45 (od „Duży Ścigacz”) wszedł w skład II grupy poszukująco-uderzeniowej Dywizjonu Dozorowców i Dużych Ścigaczy Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy, stacjonując na Helu[11][23]. Zadaniem jednostki było poszukiwanie i zwalczanie wrogich okrętów podwodnych oraz eskorta własnych okrętów, zespołów desantowych i statków handlowych[24].

W marcu 1958 roku okręt odbył strzelania artyleryjskie na poligonie morskim pod Ustką[25]. W czerwcu OORP „Zwinny”, „Czujny”, i „Nieugięty” uczestniczyły w uroczystych obchodach Dni Morza w Gdyni, a „Zwinny” został udostępniony do zwiedzania[25]. We wrześniu ścigacz odbył rejs nawigacyjny do Zatoki Botnickiej, a w listopadzie został skierowany do stoczni na remont bieżący (trwał do kwietnia 1959 roku)[25]. W 1958 roku wyposażenie radioelektroniczne jednostki uzupełniono o system rozpoznawczy „swój-obcy” typu Kremnij-2, składający się z urządzenia nadawczego Fakieł-MZ i odbiorczego Fakieł-MO[4].

W czerwcu 1959 roku okręt uczestniczył w paradzie z okazji obchodów Dni Morza w Szczecinie, obserwowanej przez I sekretarza KC PZPR Władysława Gomułkę, premiera Józefa Cyrankiewicza, ministra obrony narodowej gen. broni Mariana Spychalskiego, dowódcę MW kadm. Zdzisława Studzińskiego i I sekretarza Bułgarskiej Partii Komunistycznej Todora Żiwkowa[25].

4 stycznia 1960 roku numer burtowy okrętu został zmieniony na 365[2][26][f]. W tym roku „Zwinny” także wziął udział w paradzie z okazji Dni Morza w Gdyni, a po niej został udostępniony do zwiedzania przy Bramie Zielonej w Gdańsku[25].

Od stycznia 1961 roku okręt włączono do Dywizjonu Ścigaczy, nadal bazując w Helu[26][27]. Między 9 stycznia a 21 kwietnia „Zwinny” przeszedł remont stoczniowy[28]. W drugiej połowie maja sześć ścigaczy proj. 122bis (OORP „Zwinny”, „Czujny”, „Nieugięty”, „Wytrwały”, „Zręczny” i „Zwrotny”) wzięło udział w ćwiczeniach artyleryjskich pod Ustką[28]. W czerwcu „Zwinny”, „Zwrotny”, „Zręczny” i „Wytrwały” w ramach obchodów Dni Morza zostały udostępnione do zwiedzania w Gdańsku, Gdyni, Sopocie i Kołobrzegu[28]. W dniach 1–7 sierpnia na wodach Zatoki Gdańskiej „Zwinny”, „Czujny”, „Zręczny” i „Zwrotny” wzięły udział w ćwiczeniach ZOP bałtyckich flot Układu Warszawskiego[28].

W dniach 3-10 lutego 1962 roku nieopodal Świnoujścia OORP „Zwinny”, „Czujny”, „Wytrwały” i „Zawzięty” uczestniczyły w kolejnych ćwiczeniach ZOP bałtyckich flot Układu Warszawskiego[28]. Między 7 a 14 maja wszystkie polskie ścigacze proj. 122bis wzięły udział w rejsie nawigacyjno-szkoleniowym wzdłuż południowego wybrzeża Morza Bałtyckiego na trasie od Helu poprzez Kołobrzeg, Świnoujście, Szczecin (do którego zawinęło pięć okrętów, w tym „Zwinny”), Sassnitz i Warnemünde (gdzie dotarły trzy jednostki); trasa powrotna prowadziła przez Ustkę na Hel[28]. Od 17 do 21 maja cały Dywizjon Ścigaczy uczestniczył w ćwiczeniach osłony desantu i zabezpieczenia jego przebiegu; pod koniec maja i 7 czerwca ścigacze przeprowadziły ćwiczenia artyleryjskie[28]. Po zakończeniu okresu dzierżawy jednostka wraz z pozostałymi siedmioma ścigaczami została zakupiona przez polski rząd od ZSRR (łączny koszt ośmiu okrętów wyniósł 200 tys. zł)[5][26]. Od 28 września do 7 października siedem okrętów proj. 122bis (ze „Zwinnym”, a bez „Groźnego”) wzięło udział w manewrach sił morskich UW oznaczonych kryptonimem Bałtyk 62, które odbyły się u wybrzeży Polski i NRD[29].

Od 2 maja 1963 roku do 22 grudnia 1964 roku okręt przebywał w stoczni, przechodząc remont średni (wiązało się to z przeniesieniem jednostki do II rezerwy i zmniejszeniem liczebności załogi do kilkunastu osób)[30]. Po raz kolejny „Zwinny” trafił do stoczni 5 stycznia 1965 roku, przechodząc do 19 lutego remont gwarancyjny[30]. W trzeciej dekadzie maja OORP „Zwinny”, „Wytrwały” i „Groźny” uczestniczyły w ćwiczeniach Brygady Obrony Wodnego Rejonu Głównej Bazy w Zatoce Puckiej, podczas których doskonalono umiejętności nocnego pobierania i stawiania min, strzelań przeciwlotniczych i konwojowania statków[31]. 1 czerwca okręt przyporządkowano do 11. Dywizjonu Ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża[11][26]. 27 czerwca OORP „Zwinny”, „Zawzięty”, „Wytrwały” i „Groźny” wzięły udział w paradzie z okazji święta MW[31]. We wrześniu kolejno „Zręczny”, „Zwinny” i „Zwrotny” dozorowały po 10 dni rejon Cieśnin Duńskich[32].

Na początku października 1966 roku „Zwinny”, „Zawzięty” i „Zręczny” reprezentowały 11 Dywizjon Ścigaczy na ćwiczeniach sił okrętowych MW[33]. W dniach 8–13 maja 1967 roku 11 Dywizjon Ścigaczy (bez uszkodzonych „Wytrwałego” i „Zawziętego”) wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża. Obejmowały one prócz zwalczania okrętów podwodnych także nocne strzelania, stawianie min, eskortę konwojów czy działania w strefie skażeń bronią masowego rażenia[33]. Na przełomie sierpnia i września jednostka wraz wszystkimi pozostałymi ścigaczami proj. 122bis wzięła udział we wspólnych z Volksmarine ćwiczeniach Wrzesień-67[34].

W dniach 19–24 lutego 1968 roku okręt wziął udział w ćwiczeniach 9. Flotylli Obrony Wybrzeża, doskonaląc działania ZOP w warunkach użycia broni masowego rażenia[34]. ORP „Zwinny” znajdował się już wówczas w złym stanie technicznym (podobnie jak pozostałe bliźniacze ścigacze)[26][35]. Rozkaz Dowódcy MW nr 030/DMW z 6 maja 1968 roku wprowadził ograniczenia w eksploatacji zużytych jednostek: mogły pływać do stanu morza 6 i przy maksymalnej sile wiatru 8° B, a „całą naprzód” mogły utrzymywać jedynie przez godzinę i to w wyjątkowych wypadkach[36]. W czerwcu „Zwinny” został wezwany na pomoc przez radziecki statek rybacki, gasząc pożar na jego pokładzie[36]. W dniach 10–16 lipca wszystkie ścigacze proj. 122bis uczestniczyły w ćwiczeniach polskiej floty, a pod koniec miesiąca w manewrach sił Układu Warszawskiego pod kryptonimem Północ 68[36].

W lutym 1969 roku „Zwinny” i „Wytrwały” uczestniczyły w ćwiczeniach ZOP z okrętami radzieckiej Floty Bałtyckiej[36]. Od 21 do 22 kwietnia OORP „Zwinny”, „Czujny”, „Zręczny” i „Zwrotny” były kontrolowane przez zespół ze Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, otrzymując ocenę bardzo dobrą[36]. Od 12 do 18 maja OORP „Zwinny”, „Nieugięty” i „Zręczny” z dowódcą 11 Dywizjonu Ścigaczy wzięły udział w rejsie nawigacyjnym w rejon Cieśnin Duńskich z przejściem przez Sund i Wielki Bełt, zawijając do Warnemünde, Stralsundu i Świnoujścia[36]. Od 10 lipca do 12 sierpnia kolejno „Nieugięty”, „Zwinny” i „Zręczny” dozorowały rejon Cieśnin Duńskich[37]. Między 14 a 28 września sześć ścigaczy z 11 Dywizjonu (oprócz „Groźnego” i „Zawziętego”) uczestniczyło w wielkich manewrach flot Układu Warszawskiego „Odra – Nysa 69”. Prócz zadań ZOP okręty ćwiczyły eskortowanie konwojów i sił głównych oraz niszczenie zagród minowych, a na koniec wzięły udział w desancie na plażach pod Ustką[35].

1 września 1970 roku (rozkazem Dowódcy Marynarki Wojennej nr 04/Org.) „Zwinny” stał się okrętem szkolnym, z ograniczeniem pływania przy wietrze nieprzekraczającym 3° B i w maksymalnej odległości od portu 20 Mm[35][38]. Ostatni raz na ścigaczu opuszczono banderę 23 grudnia 1970 roku, a z listy floty został skreślony 1 stycznia 1971 roku[26][35].

Dowódcy okrętu[edytuj | edytuj kod]

Zestawienie zostało opracowane na podstawie Rochowicz 2017 ↓, s. 30 i Wierzykowski 2017 ↓, s. 133:

  • por. mar. Zbigniew Tychota
  • ppor. mar. Mieczysław Łęcki
  • por. mar. Stanisław Bykiewicz
  • por. mar. Stanisław Dyl
  • por. mar. Ryszard Tomaszewicz
  • kpt. mar. Stanisław Dyl
  • por. mar. Kazimierz Wolan
  • ppor. mar. Zygfryd Omernik
  • ppor. mar. Henryk Wojsław

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b ORP „Zwinny” jako BO-291 identyfikują Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓, Volkov i Brichevsky 2021 ↓, Pietlewannyj 2009 ↓, s. 126, Cichy 2006b ↓, s. 66, Cichy 2006c ↓, s. 53 oraz Sołkiewicz 2015 ↓, s. 344. Natomiast Koszela 2017 ↓, s. 314, Rochowicz 1998a ↓, s. 28 i Rochowicz 2017 ↓, s. 22 identyfikują okręt jako BO-344 (MPK-344) i w związku z tym podają oni inne daty położenia stępki, wodowania i wcielenia do służby.
  2. ↑ Gardiner i Chumbley 1996 ↓, s. 419 podają wyporność standardową 300 ton i pełną 330 ton, Koszela 2017 ↓, s. 314 257,5/344,5 tony, zaś Gogin 2021a ↓ i Gogin 2021b ↓ 289/325 ton.
  3. ↑ Gogin 2021a ↓, Gogin 2021b ↓ i Volkov i Brichevsky 2021 ↓ podają, że okręt napędzały amerykańskie silniki General Motors 12-278A o łącznej mocy 3600 KM.
  4. ↑ Soroka 1986 ↓, s. 50 i Piwowoński 1989 ↓, s. 339 podają, że załoga liczyła 57 osób.
  5. ↑ Okręt został oficjalnie skreślony z listy radzieckiej floty 5 lutego 1958 roku[19].
  6. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 64 podaje, że zmiana numeru burtowego ścigacza odbyła się 1 stycznia 1960 roku.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 62.
  2. ↑ a b c d e f g h i Volkov i Brichevsky 2021 ↓.
  3. ↑ a b c Cichy 2006c ↓, s. 52.
  4. ↑ a b c d Rochowicz 1998a ↓, s. 27.
  5. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 22.
  6. ↑ Cichy 2006b ↓, s. 64.
  7. ↑ a b c Cichy 2006b ↓, s. 66.
  8. ↑ a b c d Gogin 2021b ↓.
  9. ↑ a b c Cichy 2006a ↓, s. 70.
  10. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65.
  11. ↑ a b c d e f g h i j k Koszela 2017 ↓, s. 314.
  12. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 65-68.
  13. ↑ a b c d e f Cichy 2006a ↓, s. 68.
  14. ↑ a b c Cichy 2006c ↓, s. 53.
  15. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 68-71.
  16. ↑ a b Cichy 2006a ↓, s. 71.
  17. ↑ a b c d Cichy 2006a ↓, s. 69.
  18. ↑ Cichy 2006a ↓, s. 70-71.
  19. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 21.
  20. ↑ Ciesielski, Pater i Przybylski 1992 ↓, s. 269.
  21. ↑ Sołkiewicz 2015 ↓, s. 334.
  22. ↑ Rochowicz 1998b ↓, s. 31.
  23. ↑ Cichy 2006c ↓, s. 53-54.
  24. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 23.
  25. ↑ a b c d e Rochowicz 2017 ↓, s. 24.
  26. ↑ a b c d e f Cichy 2006c ↓, s. 54.
  27. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 67.
  28. ↑ a b c d e f g Rochowicz 2017 ↓, s. 25.
  29. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 26.
  30. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 27.
  31. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 28.
  32. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 29.
  33. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 30.
  34. ↑ a b Rochowicz 2017 ↓, s. 31.
  35. ↑ a b c d Rochowicz 2017 ↓, s. 33.
  36. ↑ a b c d e f Rochowicz 2017 ↓, s. 32.
  37. ↑ Rochowicz 2017 ↓, s. 32-33.
  38. ↑ Serafin 2008 ↓, s. 94.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. I. „Okręty Wojenne”. Nr 3 (77), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. II. „Okręty Wojenne”. Nr 4 (78), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Jarosław Cichy. Ścigacze okrętów podwodnych typu „Kronstadt”. Cz. III. „Okręty Wojenne”. Nr 5 (79), 2006. Wydawnictwo Okręty Wojenne, Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X. 
  • Czesław Ciesielski, Walter Pater, Jerzy Przybylski: Polska Marynarka Wojenna 1918-1980. Wyd. I. Warszawa: Bellona, 1992. ISBN 83-1108-202-2.
  • Conway’s All The World’s Fighting Ships 1947-1995. Robert Gardiner, Stephen Chumbley (red.). Annapolis: Naval Institute Press, 1996. ISBN 1-55750-132-7. (ang.).
  • Ivan Gogin: ARTILLERIST large submarine chasers (projects 122, 122a and 122bis) (1941-1955). Navypedia. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  • Ivan Gogin: CZUJNY large submarine chasers (project 122bis) (1950-1953/1955-1957). Navypedia. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  • Witold Koszela: Okręty Floty Polskiej. T. I. Oświęcim: Wydawnictwo Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-67-2.
  • M.B. Pietlewannyj: Korabli stran Warszawskogo dogowora. Sankt Petersburg: Galeja Print, 2009. ISBN 978-5-8172-0127-7. (ros.).
  • Jan Piwowoński: Flota spod biało-czerwonej. Warszawa: Nasza Księgarnia, 1989. ISBN 83-10-08902-3.
  • Robert Rochowicz. Rok 1957. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 4 (11), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122. „Morza, Statki i Okręty”. Nr 1 (8), 1998. Magnum-X. ISSN 1426-529X. 
  • Robert Rochowicz. Ścigacze okrętów podwodnych projektu 122bis. „Morze”. Nr 1 (16), 2017. ZBiAM. ISSN 2543-5469. 
  • Mieczysław Serafin: Polska Marynarka Wojenna 1945-2007. Kronika wydarzeń. Gdynia: Zespół Redakcyjno-Wydawniczy Marynarki Wojennej, 2008. ISBN 978-83-88698-03-3.
  • Henryk Sołkiewicz (red.): Ewolucyjny rozwój sił okrętowych Marynarki Wojennej w latach 1945–2010. Gdynia: Wydawnictwo BP/Akademia Marynarki Wojennej, 2015. ISBN 978-83-941308-4-8.
  • Marek Soroka: Polskie Okręty Wojenne 1945-1980. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986. ISBN 83-215-3249-7.
  • Roman Volkov, Andrew Brichevsky: Large submarine chasers – Project 122bis. RussianShips.info. [dostęp 2021-03-20]. (ang.).
  • Waldemar Wierzykowski: Polska Marynarka Wojenna: ilustrowane kalendarium 1918-2018. T. II: 1946–1989. Świnoujście, Gdynia: Wydawnictwo BP, Akademia Marynarki Wojennej im. Bohaterów Westerplatte, 2017. ISBN 978-83-65763-07-5.
Polskie ścigacze okrętów podwodnych projektu 122bis

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=ORP_Zwinny_(1950)&oldid=67988622”