Nałanek zbożowy
Pomóż nam go sprawdzić: oceń zgłoszoną nominację.
| Chaetopteroplia segetum | |||
| (Herbst, 1783) | |||
 Widok z przodu | |||
 Widok z boku | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Podplemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
nałanek zbożowy | ||
| Synonimy | |||
| |||
Nałanek zbożowy[1], nałanek kłosiec[2], nałan kłosiec[1] (Chaetopteroplia segetum) – gatunek chrząszcza z rodziny poświętnikowatych i podrodziny rutelowatych. Zamieszkuje zachód palearktycznej Eurazji.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1783 roku przez Johanna Friedricha Wilhelma Herbsta pod nazwą Melolontha segetum. Stanowi gatunek typowy swojego rodzaju. Wyróżnia się w jego obrębie 11 podgatunków[3]:
- Chaetopteroplia segetum balcanicola (Machatschke, 1961),
- Chaetopteroplia segetum cordofana Burmeister, 1855,
- Chaetopteroplia segetum cretica Baraud, 1993,
- Chaetopteroplia segetum croatica (Machatschke, 1961),
- Chaetopteroplia segetum griseovillosa (Machatschke, 1961),
- Chaetopteroplia segetum rasa Zoubkov, 1833,
- Chaetopteroplia segetum segetum (Herbst, 1783),
- Chaetopteroplia segetum solitarium Muche, 1962,
- Chaetopteroplia segetum straminea (Brullé, 1832),
- Chaetopteroplia segetum velutina (Erichson, 1847),
- Chaetopteroplia segetum zoubkovii (Krynicki, 1832).
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Chrząszcz o owalnym w zarysie ciele długości od 9 do 12 mm. Głowa, przedplecze i tarczka są brunatne do czarnych z metalicznym połyskiem w odcieniu zielonym lub kawowym, u samicy bardzo gęsto porośnięte prawie białym, miejscami przylegającym owłosieniem, u samca porośnięte owłosieniem ciemniejszym, trochę mniej gęstym i bardziej odstającym. Głowa ma przód nadustka przekształcony w szeroką blaszkę, ciemię pozbawione podłużnej, wgłębionej linii oraz całkowicie czarne czułki. Pokrywy są żółtobrunatne do czerwonobrunatnych, u samicy z czarną, kwadratową plamą nieopodal tarczki, u samca zwykle bez takiej plamy. Cała powierzchnia pokryw stosunkowo gęsto porośnięta jest długimi, odstającymi włoskami, a ich krawędzie opatrzone są długimi szczecinkami. Boczne brzegi pokryw pozbawione są żeberkowatego pogrubienia. Na pygidium występują średniej długości włoski, nietworzące na jego szczycie zagęszczonej kępki. Barwa spodu ciała i odnóży jest czarna. Przednie odnóża mają stopy u samca krótkie i masywne, u samicy cieńsze i dłuższe. Odwłok ma sternity gęsto obrośnięte przylegającymi włoskami[4].
Ekologia i występowanie[edytuj | edytuj kod]
Owad ciepłolubny, preferujący tereny nizinne[5][4]. Zasiedla polany, pobrzeża lasów, ugory i pola uprawne[6], wybierając rejony o lekkiej, przepuszczalnej glebie[7]. Aktywne osobniki dorosłe spotyka się od kwietnia lub maja do czerwca. Żerują na pręcikach kwiatów drzew liściastych oraz niedojrzałych nasionach traw, w tym zbóż. Pędraki rozwijają się w glebie, żerując na korzeniach traw, w tym zbóż[5][4][6]. W Europie Środkowej cykl życiowy jest dwuletni[5].
Gatunek palearktyczny. Podgatunek nominatywny znany jest z Francji, Belgii, Holandii, Luksemburga, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Mołdawii, Rumunii, Słowenii, Serbii, europejskiej części Rosji, Armenii i Azerbejdżanu. Ch. s. straminea obejmuje zasięgiem Albanię, Macedonię Północną, Bułgarię i Grecję, a Ch. s. balcanicola Macedonię Północną, Bułgarię i Grecję. Ch. s. velutina znany jest z Krymu, Grecji i anatolijskiej części Turcji. Ch. s. zoubkovii podawany jest z południa europejskiej części Rosji oraz z Kazachstanu. Ch. s. croatica jest endemitem Chorwacji, Ch. s. cretica endemitem Krety, Ch. s. griseovillosa endemitem europejskiej części Rosji, a Ch. s. cordofana i Ch. s. solitarium to endemity anatolijskiej części Turcji. Ch. s. rasa stwierdzony został z „Turkmenii”[3].
W Polsce chrząszcz ten jeszcze pod koniec XX wieku uchodził za rzadkość[5][4]. Na „Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce” umieszczony został jako gatunek bliski zagrożenia wyginięciem (NT)[8]. Według stanu na 2021 roku znany jest już jednak z około 60 stanowisk w większej części kraju (brak go na północnym wschodzie i w większości gór) i zasadne wydaje się być obniżenie jego statusu na owej liście do gatunku najmniejszej troski (LC)[7].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Roman Kuntze. Krytyczny przegląd szkodników z rzędu chrząszczy zarejestrowanych w Polsce w latach 1919—1933. „Rocznik Ochrony Roślin”. 3 (2), 1936. Warszawa.
- ↑ Witold Grzebisz, Bożena Kordan, Zuzanna Sawinska, Łukasz Sobiech, Przemysław Strażyński, Aleksandra Wieremczuk, Andrzej Najewski, Monika Grzanka, Stanisław Świtek, Przemysław Kardasz, Tomasz Klejdysz, Katarzyna Nijak, Katarzyna Trzmiel, Daria Antkowiak, Andrzej Brachaczek, Jagoda Strzelińska, Agnieszka Zawieja, Urszula Zimnoch: Atlas Zboża. Identyfikacja agrofagów, niedoborów pokarmowych i innych czynników. Wyd. II, uzup. Suchy Las: Agro Wydawnictwo, 2021, s. 200.
- ↑ a b Ivan Löbl, Aleš Smetana (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 251–254, ISBN 87-88757-59-5.
- ↑ a b c d Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 16–21.
- ↑ a b c d B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska: Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. 1983, seria: Katalog Fauny Polski t. XXIII z. 9.
- ↑ a b Chaetopteroplia segetum – Nałanek zbożowy. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-04-23].
- ↑ a b Tadeusz Wojas, Agnieszka Kopacz. Nowe dane o rozmieszczeniu Chaeropteroplia segetum (Herbst, 1783) (Coleoptera: Scarabaeidae) w południowej Polsce. „Wiadomości Entomologiczne”. 40 (1), s. 5–6, 2021. Polskie Towarzystwo Entomologiczne. ISSN 2544-7882.
- ↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 88–110. ISBN 83-901236-8-1.