Monaster Vitovnica

Monaster Vitovnica

Манастир Витовница

Cerkiew monasterska
Państwo	Serbia
Miejscowość	Vitovnica
Kościół	Serbski Kościół Prawosławny
Rodzaj klasztoru	monaster
Eparchia	braniczewska
Typ monasteru	męski
Obiekty sakralne
Cerkiew	Zaśnięcia Matki Bożej
Styl	serbski
Materiał budowlany	cegła, kamień
Położenie na mapie Serbii Monaster Vitovnica
44°22′43″N 21°32′38″E

Monaster Vitovnica, Манастир Витовница – serbski klasztor prawosławny w jurysdykcji eparchii braniczewskiej Serbskiego Kościoła Prawosławnego, położony 10 kilometrów na wschód od Petrovaca na Mlavi. Główna cerkiew monasterska nosi wezwanie Zaśnięcia Matki Bożej.

Historia

Założenie

Monaster został zbudowany w 1291 r. przez serbskiego króla Stefana Milutina, po zwycięstwie nad bułgarskimi bojarami Dyrmanem i Kudelinem, którzy wyparli Węgrów z ziemi braniczewskiej i utworzyli własne księstwo braniczewskie. Węgrzy próbowali je zlikwidować w 1285 r., lecz ponieśli porażkę. Po nich próbował tego dokonać także Stefan Dragutin – z podobnym skutkiem, był więc zmuszony poprosić o pomoc swojego brata Milutina. Ich zjednoczone siły złamały opór Drmana i Kudelina i zajęły całe terytorium Braniczewa, znajdującego się od tamtej pory w państwie serbskim. Monaster Vitovnica został wzniesiony jako wotum dziękczynne za to zwycięstwo.

Monaster w XVI wieku

Monaster dość często jest wspominany od wieku XVI, zarówno w źródłach serbskich, jak i tureckich. Według tureckiego spisu ludności z 1537 r. mieszkało w nim trzech mnichów, a monaster płacił wysoki podatek, co oznaczało, że w tamtych czasach najprawdopodobniej był dobrze sytuowany finansowo. Według tureckiego spisu ludności z 1578 r. w monasterze mieszkało sześciu mnichów. Z I poł. wieku XVI pochodzi Ewangelia Vitovnicka – rękopiśmienny Ewangeliarz umieszczony w 1557 r. w pozłacanej srebrnej oprawie. Ewangelię pisano czarnym atramentem, a ważniejsze części wyróżniono roztopionym złotem. Ornamentyka i inicjały zostały wykonane w złotym, niebieskim, czerwonym i zielonym kolorze, a zdania były oddzielane złotymi kropeczkami

Ewangelia Vitovnicka znajduje się dziś w Muzeum Serbskiej Cerkwi Prawosławnej w Belgradzie pod numerem inwentarzowym 355.

Monaster w XVII wieku

Losy monasteru w wieku XVII można prześledzić na podstawie informacji zawartych w tam napisanych książkach. Niektóre spłonęły w zbombardowanej przez Niemców w kwietniu 1941 r. belgradzkiej Bibliotece Narodowej. Jedna z nich, napisana przed 1620 r. znajduje się obecnie w Bibliotece Kijowskiej. Na niej widnieje tekst: „Książkę tę Monasterowi Vitovnica podarował hieromnich Nikifor”. Z tego okresu zachował się także tzw. Kielich Vitovnicki z 1652 r., obecnie przechowywany w Muzeum Serbskiej Cerkwi Prawosławnej w Belgradzie. Wszystkie postacie i aureole na nim są pozłacane.

Monaster w XIX wieku – okres odnowy i rozkwitu

Po wyzwoleniu z niewoli tureckiej nastąpił szczytowy okres rozkwitu Monasteru. W 1851 r. wykonano freski i ikonostas, wybudowano trzy budynki gościnne i dzwonnicę. Inicjatorem i kierownikiem odnowy monasteru, ukończonej do r. 1856, był ihumen Stefan (Bojović). Monaster był w tak dobrej sytuacji finansowej, że mógł ponieść koszty wybudowania w 1861 r. szkoły podstawowej we wsi Vitovnica.

Zniszczenie i odnowa monasteru w XX w.

Rozkwit Vitovnicy powstrzymały wydarzenia I poł. XX w. W okresie 1915–1918 Petrovac i terytorium Mlavy znajdowały się w bułgarskiej strefie okupacyjnej. Bułgarzy w 1915 r. wysłali do obozu igumena vitovnickiego Izajasza (Bogdanovicia); duchowny został tam zamordowany. Żołnierze bułgarscy obrabowali monaster i zabrali cenne archiwum, utensylia oraz zwierzęta, a także przechowywane w monasterze relikwie nieustalonego mnicha z Synaju.

W 1943 r. monaster, który nie został jeszcze odnowiony po tych zniszczeniach, został spalony przez niemieckie władze okupacyjne, pod pretekstem dokonania w pobliżu klasztoru ataku na niemiecki patrol. Wszystkie budynki gościnne i gospodarcze uległy zniszczeniu, przetrwała jedynie cerkiew. Mnisi ratowali się ucieczką do pobliskich lasów, jednak Niemcy pojmali hierodiakona Habakuka (Momčilovicia) i skierowali go do obozu w dzielnicy Banjica w Belgradzie, gdzie poniósł śmierć.

Mnisi Mardariusz, Chryzostom i Sawa zostali zamordowani przez miejscowych komunistów w 1945 r. Ponownie zrabowano wówczas majątek monasterski. Do pustego i spalonego monasteru decyzją władz cerkiewnych wysłano w 1946 r. hieromnicha Chryzostoma (Pajicia), jako nowego igumena. W bardzo trudnych warunkach rozpoczął on odbudowę monasteru. W 1962 r. ihumenem klasztoru został mnich Tadeusz (Štrbulović), kierujący od 1955 r. nieodległym monasterem Gornjak. Odbudowę monasteru kontynuowali ihumeni Teodor (Arsić) i Łazarz (Ranković), dzięki czemu monaster został częściowo odbudowany pomimo wielkich strat poniesiony w pierwszej połowie XX wieku.