Hainteny
Hainteny (dosł. „sztuka słowa”, także „gra słów” lub „piękny język”[1]; od hay – „mądrość, wiedza, sztuka” i teny – „słowo, mowa”[2]) – tradycyjna poezja malgaska, krótkie utwory liryczne opierające się na wieloznaczności słów i operujące bogatą metaforą.
Historia[edytuj | edytuj kod]
Antologia hainteny została po raz pierwszy zebrana w XIX wieku za panowania królowej Ranavalony I, najprawdopodobniej na jej osobiste zlecenie[3]. Poezja została spisana głównie w latach 1835–36 przez przynajmniej pięciu literatów, najprawdopodobniej studentów Royal Missionary College, przy czym znane są imiona dwóch z nich: Raharolahy i Raharo[3]. Manuskrypt pozostawał przez lata w bibliotece prywatnej i został opublikowany przez Bakoly'ego Domenichiniego-Ramiaramananę w 1968 roku[3]. Oryginał miał 328 stron, z których zachowało się 88, z czego 27 zawierało 152 hainteny[3].
Hainteny po raz pierwszy wzmiankowane jest przez Europejczyka w 1838 roku[4] – Joseph John Freeman (1794–1851)[5] wspomniał hainteny w swoim opisie literatury malgaskiej w książce Williama Ellisa History of Madagascar[4]. Liczne hainteny opublikował w 1877 roku w zbiorze Specimens of Malgasy Folklore norweski misjonarz Lars Dahle[6] (1843–1925), przebywający na wyspie w latach 1870–1887[7]. W 1908 roku angielski misjonarz John Simms opracował i uzupełnił antologię Dahlego, następnie zaś opublikował ją drukiem[6]. Zbiór ten jest do tej pory wydawany na Madagaskarze[6].
W latach 1908–1910 na wyspie przebywał francuski literat Jean Paulhan (1884–1968), który zebrał i przetłumaczył na język francuski kilkaset utworów hainteny[8]. On też w 1913 roku wydał drukiem 164 hainteny w dwujęzycznym zbiorze Les hain-teny merinas, przedstawiając hainteny światu zachodniemu[6].
Hainteny tworzył chętnie malgaski poeta Jean-Joseph Rabearivelo[9]. Forma hainteny stosowana jest również w eposie malgaskim Ibonia[10].
Opis[edytuj | edytuj kod]
Uważane za unikatowy gatunek literacki, hainteny są epigramatycznymi poematami zbudowanymi z przysłów (ohabolana)[11]. Oparte na wieloznaczności słów, charakteryzują się użyciem licznych metafor i aluzji[12], a także elementów retoryki[2], przypominając malajski pantun[12]. Hainteny liczą z reguły od 4 do 10 wersów[13]. Traktują o miłości, mądrości i problemach moralnych[13]. Często mają formę dialogu: pytanie-odpowiedź[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Lee Haring: How to Read a Folktale: The 'Ibonia' Epic from Madagascar. Open Book Publishers, 2013, s. 24. ISBN 978-1-909254-05-3. [dostęp 2014-12-25]. (ang.).
- ↑ a b Jean-Luc Raharimanana, Jacek Giszczak (tłum.). Drzewo ludożerca. „Literatura na świecie”. 7-8, s. 194, przyp. 3, 2013. ISSN 0324-8305.
- ↑ a b c d Leonard Fox: Hainteny: The Traditional Poetry of Madagascar. Bucknell University Press, 1990, s. 437. ISBN 978-0-8387-5175-6. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).
- ↑ a b Leonard Fox: Hainteny: The Traditional Poetry of Madagascar. Bucknell University Press, 1990, s. 438. ISBN 978-0-8387-5175-6. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).
- ↑ Robert L. Collison: The contribution of historical and comparative linguistics. W: R. R. K. Hartmann (red.): Lexicography. Critical concepts. T. II: Reference works across time, space and languages. New York: Taylor & Francis, 2003, s. 57. ISBN 0-415-25367-5. [dostęp 2015-01-07]. (ang.).
- ↑ a b c d Leonard Fox: Hainteny: The Traditional Poetry of Madagascar. Bucknell University Press, 1990, s. 439. ISBN 978-0-8387-5175-6. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).
- ↑ Lars Nilsen Dahle. [w:] Store norske leksikon [on-line]. Store norske leksikon, 14.02.2009. [dostęp 2015-01-12]. (norw.).
- ↑ Jean Paulhan: On Poetry and Politics. University of Illinois Press, 2008, s. 3. ISBN 978-0-252-03280-6. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).
- ↑ Peter Tyson: Madagascar - The Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World. Bradt Travel Guides, 2013, s. 311–312. ISBN 978-1-84162-441-9. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).
- ↑ a b Lee Haring: How to Read a Folktale: The 'Ibonia' Epic from Madagascar. Open Book Publishers, 2013, s. 25. ISBN 978-1-909254-05-3. [dostęp 2014-12-25]. (ang.).
- ↑ Izabella Zatorska. Na początku był Madagaskar. „Literatura na świecie”. 7-8, s. 357, 2013. ISSN 0324-8305.
- ↑ a b Peter Tyson: Madagascar - The Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World. Bradt Travel Guides, 2013, s. 308. ISBN 978-1-84162-441-9. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).
- ↑ a b Peter Tyson: Madagascar - The Eighth Continent: Life, Death and Discovery in a Lost World. Bradt Travel Guides, 2013, s. 306. ISBN 978-1-84162-441-9. [dostęp 2014-12-27]. (ang.).