Fidżyjka kasztanowata
| Prosopeia tabuensis[1] | |||
| (J. F. Gmelin, 1788) | |||
 Zdjęcie wykonane na De Voeux Peak, wyspa Taveuni, Fidżi | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
fidżyjka kasztanowata | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
Fidżyjka kasztanowata[3], fidżijka kasztanowata[4] (Prosopeia tabuensis) – gatunek średniej wielkości ptaka z rodziny papug wschodnich (Psittaculidae), podrodziny dam (Loriinae). Występuje na Fidżi, introdukowany na jedną z wysp Tonga (ʻEua, niewielka liczebność na Tongatapu). Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy naukowo gatunek opisał Johann Friedrich Gmelin w 1788 w Systema Naturae. Nowemu gatunkowi nadał nazwę Psittacus tabuensis. Holotyp pochodził z Tonga[5]. Autorem pierwszego opublikowanego opisu, pochodzącego z 1777, był John Latham. Dotyczył on ptaka pozyskanego podczas podróży Cooka na ʻEua, gdzie ptaki te nie występują naturalnie (patrz: następna sekcja). Przechowywany jest w Muzeum Historii Naturalnej w Wiedniu; to jeden z nielicznych okazów, który przetrwał wyprawy angielskiego żeglarza[6]. Obecnie (2020) Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) umieszcza fidżyjkę kasztanowatą w rodzaju Prosopeia. Wyróżnia dwa podgatunki: nominatywny i P. t. taviunensis[7], opisany w 1876 na łamach „The Ibis” pod nazwą Platycercus taviunensis. Holotyp pozyskała na początku 1874 załoga HMS Pearl na Taveuni[8]. Systematyka podgatunków sporna; opisano również nieuznawane przez IOC podgatunki P. t. koroensis i P. t. atrogularis. Podstawą były różnice w upierzeniu, obecnie uznawane za naturalne wariacje; problemem da systematyków są potencjalne mieszańce powstałe wskutek introdukcji tych ptaków na Tonga[9]. Dawni autorzy łączyli fidżyjkę: kasztanowatą i czerwoną (P. splendens) w jeden gatunek[10].
Podgatunki i zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
IOC wyróżnia dwa podgatunki[7]:
- P. t. taviunensis (Layard 1876) – Taveuni, Qamea, Laucala (północne Fidżi)[9]
- P. t. tabuensis (J. F. Gmelin, 1788) – Vanua Levu, Kioa, Koro, Gau (Fidżi), ʻEua (Tonga)[9]
Na ʻEua gatunek był introdukowany jeszcze przed wizytą Cooka na wyspach z grupy Tongatapu – w 1773 (druga podróż dookoła świata) i 1777 (trzecia podróż dookoła świata). Prawdopodobnie miało to miejsce w późnej prehistorii[6].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi około 45 cm, masa ciała blisko 280 g[9]. Z całego rodzaju Prosopeia to u fidżyjek kasztanowatych występuje najciemniejsze upierzenie. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony: samicę wyróżnia mniejszy dziób oraz mniejsza, bardziej zaokrąglona głowa. Przód głowy oraz pokrywy uszne mają barwę czarną. Dalej w tył kolor przechodzi w ciemnokasztanowy (dalsze części głowy), następnie brązowy albo ciemnoczerwony na szyi oraz spodzie ciała. Przeważnie z tyłu szyi dostrzec można niebieski kołnierzyk o zmiennej szerokości. Lotki I rzędu, zewnętrzne pokrywy skrzydłowe oraz krawędzie ogona mają barwę niebieską. Górne partie ciała i większość ogona zielone. Sterówki od spodu czarnobrązowe. Czasami część piór na kuprze i pokrywach nadogonowych ma kasztanowe końcówki. Dziób i nogi czarne, tęczówka pomarańczowoczerwona lub pomarańczowa. Osobniki młodociane wyróżnia jasny dziób i brązowa tęczówka. Przedstawicieli P. t. taviunensis wyróżnia brak niebieskich piór z tyłu szyi oraz krótsze skrzydła. Nie występują również kasztanowe pióra na kuprze i pokrywach nadogonowych[10].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Środowiskiem życia fidżyjek kasztanowatych są dojrzałe lasy i przyległe do nich środowiska do 1750 m n.p.m.; odwiedzają także ogrody w małych miejscowościach[11]. Dominującym gatunkiem w zasiedlanych przez te papugi lasach jest Myristica hypargyraea. Odnotowywano te papugi także na namorzynach i w zaroślach wtórnych, na wyspie Gau również na obszarach rolniczych. Najczęściej widuje się te ptaki na nizinach, przykładowo na Taveuni do 380 m n.p.m.; obecne są tam plantacje palm kokosowych i inne preferowane przez fidżyjki kasztanowate zadrzewienia. Papugi te są osiadłe. Widywane są zarówno w parach, jak i małych grupach i stadach liczących do 40 osobników (poza sezonem lęgowym). Żywią się owocami i nasionami ponad 30 gatunków roślin. Pożywienie uzupełniają nasionami niewielkich, dzikich bananów i być może larwami wydobywanymi w próchniejącego drewna. Żerują na uprawach kukurydzy[10].
Lęgi[edytuj | edytuj kod]
Okres lęgowy trwa od maja do października. Gniazdo znajduje się w dziupli (średnica otworu wejściowego blisko 15 cm), na wysokości do 15 m nad ziemią, albo w zagłębieniu w murszejącym drewnie w pniu drzewa; najczęściej papugi te używają drzew Rhus taitensis, Elattostachys falcata, Laportea harveyi. Gniazda poszczególnych par ulokowane są przynajmniej 120 m od siebie. Zniesienie liczy 2 lub 3 jaja; skorupka biała. Składane są w dwudniowych odstępach. Samica wysiaduje sama przez około 24 dni. Młode po wykluciu ważą blisko 13 g. Pisklęta karmi samica trzy razy dziennie; samiec w tym czasie dostarcza partnerce pokarm. Przez pierwsze 15–18 dni życia piskląt wymagają one dogrzewania przez samicę. Po wykluciu przez blisko 12 dni pokrywa je biały puch, następnie jego barwa przechodzi w ciemnoszary. Młode są zdolne do lotu po około 7 tygodniach życia[10].
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje fidżyjkę kasztanowatą za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020)[12]. Gatunek figuruje w załączniku II CITES[9]. Gatunek rzadki w hodowlach. Po raz pierwszy w Europie pojawił się najprawdopodobniej w 1873, kiedy jeden osobnik podgatunku nominatywnego trafił do ogrodu zoologicznego w Londynie; w 1911 pojawił się tam reprezentant P. t. taviunensis. Podgatunek ten zawsze był rzadszy w europejskich hodowlach. W marcu 2017 jedyną publiczną placówką, w której trzymano fidżyjkę kasztanowatą był Loro Park (Teneryfa), gdzie żył pojedynczy samiec. Po raz pierwszy lęg w niewoli stwierdzono w 1969[10].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Prosopeia tabuensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Prosopeia tabuensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazewnictwo polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Platycercini Selby, 1836 (Wersja: 2020-07-29). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-09-24].
- ↑ P. Mielczarek, W. Cichocki. Polskie nazewnictwo ptaków świata. „Notatki Ornitologiczne”. Tom 40, zeszyt specjalny, 1999.
- ↑ Johann Friedrich Gmelin: Systema naturae. T. 1. 1788, s. 317.
- ↑ a b Medway, D.G.. A review of the origin, European discovery, and first descriptions of the red shining-parrot (Prosopeia t. tabuensis) on ‘Eua, Kingdom of Tonga. „Notornis”. 57 (3), s. 128-134, 2010.
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Parrots, cockatoos. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-09-24]. (ang.).
- ↑ Edgar Leopold Layard. Notes on some little-known Birds of the new Colony of the Fiji Islands. „The Ibis”. 1876. s. 141–144.
- ↑ a b c d e Collar, N. & Boesman, P.: Maroon Shining-parrot (Prosopeia tabuensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2017. [dostęp 2017-09-22].
- ↑ a b c d e Tomasz Doroń. Fidżyjki rodzaju Prosopeia. „Nowa Exota”. 5/2017. s. 9–13. ISSN 1214-8962.
- ↑ Mike Parr, Tony Juniper: Parrots: A Guide to Parrots of the World. A&C Black, 2010, s. 96. ISBN 978-1-4081-3575-4.
- ↑ Maroon Shining-parrot Prosopeia tabuensis. BirdLife International. [dostęp 2020-09-24].
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).