Budyjowska Wielka

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Budyjowska Wielka
Budescul Mare
Будичевська Велика
Państwo

 •  Rumunia
 •  Ukraina

Położenie

 • gmina Poienile de sub Munte, okręg Marmarosz
 • hromada Zełene, rejon wierchowiński, obwód iwanofrankiwski

Pasmo

Góry Czywczyńskie, Karpaty Marmaroskie

Wysokość

1678 m n.p.m.

Wybitność

145 m

Położenie na mapie Karpat Marmaroskich, Czarnohory i Połonin Hryniawskich
Mapa konturowa Karpat Marmaroskich, Czarnohory i Połonin Hryniawskich, blisko centrum na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Budyjowska Wielka”
Położenie na mapie Karpat
Mapa konturowa Karpat, po prawej nieco u góry znajduje się czarny trójkącik z opisem „Budyjowska Wielka”
Ziemia47°52′21,900″N 24°40′04,094″E/47,872750 24,667804

Budyjowska Wielka (rum. Budescul Mare, ukr. Будичевська Велика, Budyczewśka Wełyka; więcej zob. niżej) – szczyt w Górach Czywczyńskich położony na granicy Rumunii i Ukrainy.

Geografia[edytuj | edytuj kod]

Budyjowska Wielka znajduje się w północno-zachodniej części głównej grani Gór Czywczyńskich – skrajnego, północno-wschodniego pasma Karpat Marmaroskich[1][2]. Wznosi się na wysokość 1678 m n.p.m.[a] przy wybitności wynoszącej 145 m i izolacji – 3 km[1][5]. Od północy sąsiaduje ze słabo wyodrębnionym wierzchołkiem Kamieńca, za którym znajdują się Borszutyn i Łedeskul (Ledeskuł). W kierunku południowym i południowo-wschodnim kolejnymi szczytami w grani są Kukulik i Czywczynarz. W kierunku południowo-zachodnim odgałęzia się boczna grań położona w całości na terytorium Rumunii, biegnąca przez Budyjowską Małą (rum. Budescul Mic) w stronę Pietrosa Budyjowskiego (rum. Pietrosul Bardăului)[1][2].

Budowa geologiczna jest złożona. Szczyt znajduje się na skraju fliszu (występującego w północnej części pasma biegnącej od Stogu) i łupków krystalicznych (przeważających w pozostałej części Masywu Marmaroskiego). Granica ta pod względem geologicznym oddziela Karpaty Wewnętrzne od Zewnętrznych. Południowe stoki, w pobliżu ramienia odchodzącego w stronę Pietrosa, pokryte są licznie występującymi skałkami[3][6].

Ze szczytu rozpościera się panorama obejmująca niemal całość Gór Czywczyńskich (od Stogu, przez Czywczyn aż po Hnatasię), ale też szczyty w innych grupach Karpat Marmaroskich – Toroiagę, wspomniany Pietros Budyjowski, Mihailecul, Farcăul, Petros Marmaroski. Ponadto dostrzec można chociażby Petros Rodniański i Puzdrelor w Górach Rodniańskich, całe pasmo Czarnohory (od Petrosa Czarnohorskiego, przez Howerlę, Brebeneskuł aż po Pop Iwana), Bliźnicę w paśmie Świdowca oraz większą część Połonin Hryniawskich (od Skupowej, przez Halę Michajłową, Babę Ludową po Pnewie). W teorii istnieje niezakłócona linia wzroku sięgająca aż po oddalony o 180 km szczyt Ugerului w Górach Zachodniorumuńskich[5][7].

Ochrona przyrody i turystyka[edytuj | edytuj kod]

Szczyt znajduje się na granicy obszaru ochrony przyrody Parcul Natural Munții Maramureșului (po stronie rumuńskiej)[8] oraz w pobliżu granic Wierchowińskiego Parku Narodowego (po stronie ukraińskiej, ok. 1 km)[1].

Podobnie jak w całym paśmie Gór Czywczyńskich, także w rejonie Budyjowskiej nie istnieją obecnie znakowane szlaki turystyczne[9][10]. W okresie międzywojennym na szczyt wiódł niebieski szlak z Kopilasza (od Drogi Mackensena)[2]. Ponadto planowano przedłużenie granią Gór Czywczyńskich Głównego Szlaku Karpackiego, który początkowo miał kończyć się na Stogu[11] (nie wiadomo, czy plany te doczekały się realizacji).

Nazwa[edytuj | edytuj kod]

W dawnej literaturze polskiej nazwa szczytu pojawiała się w wariantach Budyowska wielka (1881, 1882, 1892), Budyjowska Wielka (1888), Wielka Budyjowska, Wielka Budyowska (oba 1893)[12][13][14]. W okresie międzywojennym utrwaliła się nazwa Budyjowska Wielka[2][6], którą stosuje się do dziś[15][16].

Współcześnie w źródłach ukraińskojęzycznych podaje się warianty nazwy Будичевська (Budyczewśka)[1][17][18] lub Будийовська (Budyjowśka)[14][19][20], zwykle z dookreśleniem Велика (Wełyka), ew. niekiedy w formie nawiązującej do dawnej nazwy polskiej – Велька (Welka)[21]. Nazwa ma pochodzić albo od prasłowiańskiego *buditi (pol. budzić, ukr. будити, budyty), albo od nienotowanej współcześnie nazwy własnej *Budyjow (*Будийов)[14][22].

W nomenklaturze rumuńskojęzycznej szczyt nazywany jest Budescul Mare[1] lub Vârful Budescu Mare[8][23][24][25].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Według części źródeł dokładna wysokość wynosi 1677,9 m n.p.m.[3][4]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c d e f Mapa, OpenStreetMap [dostęp 2022-09-05].
  2. ↑ a b c d Mapa topograficzna 1:100 000, arkusz Burkut (pas 57, słup 39), Wojskowy Instytut Geograficzny, 1932 (pol.).
  3. ↑ a b Josyp Hilecki, Nadija Tymofijczuk, Фізико-географічне районування Українських Карпат для цілей пізнавального туризму [PDF], „Heohrafija ta turyzm” (53), Kijów: Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, 2019, s. 107, DOI: 10.17721/2308-135X.2019.53.104-110, ISSN 2308-135X [zarchiwizowane z adresu 2022-09-01].
  4. ↑ Будичевська Велика [online], vpohid.com.ua [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-05-09] (ukr.).
  5. ↑ a b Budescul Mare / Budichevska Velika [online], peakvisor.com [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-01] (ang.).
  6. ↑ a b Jerzy Kondracki, Karpaty Marmaroskie, Walery Goetel, Jan Alfred Szczepański (red.), „Wierchy”, Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego (15), Kraków: Gebethner i Wolff, 1937, s. 106–107, 113 (pol.).
  7. ↑ Adam Rugała, Wielka Budyjowska (Велика Будийовська) - 1678 m [online], rugala.pl [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-04-17] (pol.).
  8. ↑ a b „Buletin informativ” (1), Parcul Natural Munții Maramureșului, listopad 2005, s. 4 [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-03] (rum.).
  9. ↑ Jopsyp Hilecki, Геотуристична освоєність природно-географічних підобластей Українських Карпат, [w:] Łeonid Skakun, Ihor Bubniak (red.), Геотуризм: практика і досвід. Матеріали міжнародної наукової конференції [PDF], Uniwersytet Lwowski, Lwów: NWF „Karty i atłasy”, 2014, s. 44 [zarchiwizowane z adresu 2022-08-30] (ukr.).
  10. ↑ Adam Rugała, Czywczyny - praktyczne informacje [online], rugala.pl, 28 maja 2016 [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2021-10-27] (pol.).
  11. ↑ Adam Lenkiewicz, Władysław Niedenthal, Część II turystyczna, [w:] Józef Moszczeński (red.), Szlakiem II Brygady Legionów Polskich w Karpatach Wschodnich. Przewodnik historyczno-turystyczny po Gorganach i Czarnohorze, Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1937, s. 285 (pol.).
  12. ↑  • Dobryn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 82.
     • Karpaty, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 872.
     • Wielka Budyowska, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 332.
  13. ↑ Mapa topograficzna 1:75 000, arkusz Ruszpolyána (Zone 14 Kol. XXXI.), Kaiserlich-Königliches Militär-Geographisches Institut, 1892 (niem.).
  14. ↑ a b c Wasyl Łuczyk, Nota Bene! Етимологічний словник топонімів України, Kijów: Wydawnyczyj centr „Akademija”, 2014, s. 93, ISBN 978-966-580-454-3 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-05] (ukr.).
  15. ↑ Stanisław Figiel, Piotr Krzywda, Bukowina, Maramuresz. Przewodnik po północnej Rumunii, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 169, 171, 182, ISBN 978-83-89188-96-0 (pol.).
  16. ↑ Rozdział V Trasy górskie, [w:] Łukasz Galusek, Alexandru Dumitru, Tomasz Poller, Transylwania Twierdza rumuńskich Karpat, Wydawnictwo Bezdroża, 2003, ISBN 978-83-918869-0-8 (pol.).
  17. ↑ Josyp Hilecki, Nadija Nystoruk, Особливості опису фізико-географічного положення, рельєфу та геологічної будови адміністративного району на прикладі Верховинського району [PDF], Wasyl Chruszcz (red.), „Hirśka szkoła Ukrajinśkych Karpat” (2–3), Iwano-Frankiwsk: Podkarpacki Uniwersytet Narodowy im. Wasyla Stefanyka, 2007, s. 159, ISSN 1994-4845 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-01] (ukr.).
  18. ↑ Jarosław Krawczuk, Альпійський рельєф Українських Карпат, [w:] Jarosław Chomyn (red.), Проблеми геоморфології і палеогеографії Українських Карпат і прилеглих територій [PDF], Lwów: Uniwersytet Lwowski, 2006, s. 16, ISBN 966-613-457-8 [zarchiwizowane z adresu 2022-08-10] (ukr.).
  19. ↑ Ludmyła Macapjak, Аналіз флори судинних рослин національного природного парку "Верховинський" [PDF], „Wisnyk Kyjiwśkoho nacionalnoho uniwersytetu imeni Tarasa Szewczenka. Serija: Heohrafija” (3 (79)), Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, 2019, s. 51, ISSN 1728-2721 [zarchiwizowane z adresu 2022-09-01] (ukr.).
  20. ↑ Wołodymy Het´man, Національний природний парк "Верховинський": природні та історико-культурні цінності [PDF], „Wisnyk Kyjiwśkoho nacionalnoho uniwersytetu imeni Tarasa Szewczenka. Serija: Heohrafika” (4 (78)), Kijowski Uniwersytet Narodowy im. Tarasa Szewczenki, 2018, s. 45, DOI: 10.17721/1728-2721.2019.73.9, ISSN 1728-2721 [zarchiwizowane z adresu 2022-04-24] (ukr.).
  21. ↑ Swiatosław Werbycz, Оронімія Українських Карпат: перспективи дослідження, збереження та впорядкування [PDF], Wasyl Nimczuk (red.), „Ukrajinśka mowa” (3), Instytut Języka Ukraińskiego Narodowej Akademii Nauk Ukrainy, 2010, s. 138, ISSN 1682-3540 [zarchiwizowane z adresu 2022-03-23] (ukr.).
  22. ↑ hasło „budzić” [online], Polska Akademia Nauk, Wielki słownik języka polskiego [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-05] (pol.).
  23. ↑ Timur Vasile Chiș, Geographical background elements of the Vişeu River Basin (Maramureş, Romania), Angela Curtean-Bănăduc, Doru Bănăduc, Ioan Sîrbu (red.), „Transylvanian Review of Systematical and Ecological Research” (5: The Maramureş Mountains Nature Park), Sybin: Universitatea „Lucian Blaga” din Sibiu, 2008, s. 2, ISSN 2344-3219 [zarchiwizowane z adresu 2020-09-01] (ang.).
  24. ↑ Plan de management din 24 iunie 2016 al Parcului Natural Munții Maramureșului, al sitului de importanță comunitară ROSCI0124 Munții Maramureșului, al ariei de protecție specială avifaunistică ROSPA0131 Munții Maramureșului și al ariilor naturale protejate de interes național suprapuse, „Monitorul Oficial” (625), Poratal Legislativ, 16 sierpnia 2016 [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-09-04] (rum.).
  25. ↑ Descărcare MNT [online], geoportal.ancpi.ro [dostęp 2022-09-05] (rum.).
Szczyty Gór Czywczyńskich

przewyższające 1400 m n.p.m.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Budyjowska_Wielka&oldid=68091135”