Bitwa pod Lubawą

To jest dobry artykuł
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Bitwa pod Lubawą
II powstanie pruskie
Ilustracja
II powstanie pruskie 1260–1274
Czas

kwiecień lub maj 1263

Miejsce

najprawdopodobniej okolice Lubawy

Terytorium

ziemia lubawska

Przyczyna

najazd Prusów na ziemię chełmińską

Wynik

zwycięstwo Prusów

Strony konfliktu
Prusowie z plemienia Natangów Zakon krzyżacki
Dowódcy
Herkus Monte Helmeryk von Würzburg†
Siły
nieznane nieznane
Straty
nieznane poległo około 40 braci-rycerzy oraz nieznana liczba pozostałych kombatantów
Położenie na mapie świata
Mapa konturowa świata, u góry znajduje się punkt z opisem „miejsce bitwy”
53°30′00,0000″N 19°45′00,0000″E/53,500000 19,750000

Bitwa pod Lubawą – starcie zbrojne, które miało miejsce w kwietniu lub maju 1263 roku pomiędzy Prusami z plemienia Natangów a Krzyżakami, zakończone zwycięstwem Prusów.

Do bitwy doszło podczas II powstania pruskiego. Natangowie, na czele których stał Herkus Monte, w trakcie odwrotu po najeździe na ziemię chełmińską zostali doścignięci przez siły zakonne pod wodzą mistrza krajowego Helmeryka von Würzburga. Starcie zakończyło się druzgocącą klęską Krzyżaków. Uznawane jest za jedną z ich największych przegranych w trakcie podboju Prus.

Tło historyczne[edytuj | edytuj kod]

 Osobny artykuł: II powstanie pruskie.

Powstanie, które wybuchło we wrześniu 1260 roku, zagroziło istnieniu państwa zakonnego w Prusach. Wzięły w nim udział prawie wszystkie plemiona pruskie, jedynie Pomezanie pozostali lojalni wobec Krzyżaków[1]. W ciągu pierwszych trzech lat walk powstańcy odnieśli szereg sukcesów, zdobywając małe grody, jak i niszcząc osady niemieckie oraz pobratymców, którzy pozostali po stronie Zakonu. Większe grody, jak na przykład Braniewo, Lidzbark czy Reszel, padły po dłuższych oblężeniach – wzięte głodem lub były porzucane przez załogi. Wsparciem dla Prusów były także ataki Litwinów i Jaćwingów na Krzyżaków, przeprowadzane w tym samym czasie. Do zwycięstw przyczynili się także wodzowie poszczególnych plemion, którzy wcześniej służyli w siłach zakonnych, dzięki czemu poznali możliwości przeciwnika oraz jego sposoby walki. Jednym z nich był Herkus Monte, wódz Natangów[2].

Krzyżacy z wielkim trudem obronili grody położone nad rzekami i Zalewem Wiślanym, takie jak Elbląg, Królewiec, Bałga czy Welawa[1]. Poza nimi utrzymali ziemię chełmińską, natomiast z Pomezanii, mimo prób obrony, zostali wyparci[3]. Pomoc udzielana im w ciągu tych trzech lat ze strony niektórych książąt polskich i krzyżowców niemieckich była niewystarczająca, po części z powodu zaabsorbowania łacińskiej Europy innymi wydarzeniami i problemami[4].

W 1263 roku Natangowie pod wodzą Montego, którzy byli szczególnie groźnymi przeciwnikami dla Krzyżaków, wyprawili się na ziemię chełmińską. Poruszając się pod osłoną puszcz, dokonali niespodziewanego dla Zakonu najazdu[5]. Złupili zaatakowane tereny, niszcząc nieumocnione osady i uprowadzając tamtejszą ludność w niewolę. Wedle krzyżackiego kronikarza Piotra z Dusburga, Monte „ziemię chełmińską uczynił czerwoną od krwi chrześcijańskiej”[6]. Natangowie zdobyli gród w Radzyniu, zaatakowali również Chełmżę, siedzibę biskupa[7], a być może zapuścili się także pod Toruń i Grudziądz[8]. Po złupieniu ziemi chełmińskiej rozpoczęli odwrót na swoje tereny. W pościg za nimi, na czele zebranych sił zakonnych, ruszył mistrz krajowy Prus Helmeryk von Würzburg. Udało mu się dogonić Prusów w ziemi lubawskiej[9].

Bitwa[edytuj | edytuj kod]

Do starcia między Krzyżakami a Natangami doszło w kwietniu lub maju 1263 roku[10] pod Lubawą – jak powszechnie się przyjmuje[11] – czy też w jej okolicy, pod wsią Fijewo[8]. Wysunięto także koncepcję, w myśl której siły Montego ominęły okolice samego miasta, a bitwę stoczono na pograniczu ziemi lubawskiej z pozostałą częścią Sasiny[12].

Monte, zapewne spodziewając się pościgu, nie został zaskoczony obecnością Krzyżaków[13]. Natangowie osłonili swoją pozycję zasiekami[a][14]. Możliwe, iż wykorzystali do tego dawne nadgraniczne umocnienia, chroniące okoliczne gródki pruskie. Niewykluczone też, że przyłączyli się do nich miejscowi Sasinowie, co również mogło skłonić Montego do przyjęcia bitwy[12].

Doścignąwszy Prusów, mistrz Würzburg zdecydował się na atak, mimo trudnej sytuacji i doświadczeń porażek oddziałów zakonnych, które podjęły walkę z przeciwnikiem w podobnych warunkach[15]. Bitwa rozpoczęła się więc natarciem krzyżackim. Wedle opisu Piotra z Dusburga, pruscy wojownicy stawili skuteczny opór, odpierając kolejne uderzenia. W końcu zostali zmuszeni do ucieczki, a Krzyżacy rzucili się za nimi w pościg, łamiąc szyk. Jednak Natangowie dostrzegli rozproszenie sił wroga i zawrócili do walki[6]. Być może ucieczka ludzi Montego była przemyślanym manewrem: zasadzką, w którą udało się wciągnąć przeciwnika[16]. Ostatecznie, w boju, który ponownie wywiązał się wśród zasieków, Krzyżacy ponieśli druzgocącą klęskę[17].

Skutki[edytuj | edytuj kod]

W przegranej bitwie poległ mistrz Helmeryk von Würzburg i 40 braci-rycerzy oraz nieznana, acz zapewne spora, liczba pozostałych jego podkomendnych (może kilkukrotnie więcej niż rycerzy zakonnych)[18]. Prawdopodobnie w starciu poniósł śmierć także Teodoryk, marszałek Prus[b]. Możliwe, iż praktycznie cały zakonny oddział został wybity, bowiem Dusburg w swojej kronice podaje, że razem z braćmi-rycerzami zginęło „całe wojsko chrześcijańskie”[6].

Była to dla Krzyżaków bardzo dotkliwa klęska. Piotr z Dusburga podał, że była uznawana za większą przegraną niż batalia pod Durben – jednak nie ze względu na wysokość strat, które były niższe niż w tamtym starciu, ale z racji ich dotkliwości, bowiem pod Lubawą zginęli bardzo doświadczeni bracia-rycerze, zaprawieni w boju, jak i biegli w zarządzaniu[6]. Bitwę tą zalicza się do największych klęsk krzyżackich w ciągu całego podboju Prus[19].

Prusowie, którzy wedle krzyżackiego kronikarza również ponieśli spore straty (głównie w trakcie ucieczki przez Krzyżakami)[6], mogli spokojnie powrócić do Natangii. Zwycięstwo to bywa uznawane za najbardziej błyskotliwy sukces Herkusa Montego[20].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Pizuński 1999 ↓, s. 129 i Necio 2000 ↓, s. XX podają, że pozycji Prusów broniło siedem linii zasieków.
  2. ↑ Nie ma co do tego pewności, ponieważ Dusburg wspomina o śmierci tego dostojnika również przy okazji innej bitwy, Piotr z Dusburga ↓, s. 117 (III, 123).

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Biskup i Labuda 1986 ↓, s. 180; Potkowski 1994 ↓, s. 22.
  2. ↑ Potkowski 1994 ↓, s. 22; Okulicz-Kozaryn 1997 ↓, s. 400.
  3. ↑ Potkowski 1994 ↓, s. 23; Okulicz-Kozaryn 1997 ↓, s. 401.
  4. ↑ Biskup i Labuda 1986 ↓, s. 180; Potkowski 1994 ↓, s. 23; Państwo zakonu ↓, s. 87.
  5. ↑ Biskup i Labuda 1986 ↓, s. 180; Okulicz-Kozaryn 1997 ↓, s. 401; Pizuński 1999 ↓, s. 129; Państwo zakonu ↓, s. 87.
  6. ↑ a b c d e Piotr z Dusburga ↓, s. 117 (III, 123).
  7. ↑ Okulicz-Kozaryn 1997 ↓, s. 401.
  8. ↑ a b Sypkowie 2004 ↓, s. 48.
  9. ↑ Pizuński 1999 ↓, s. 129; Dorna 2004 ↓, s. 181; Państwo zakonu ↓, s. 87.
  10. ↑ Dorna 2004 ↓, s. 181.
  11. ↑ Biskup i Labuda 1986 ↓, s. 181; Potkowski 1994 ↓, s. 22; Pizuński 1999 ↓, s. 129; Necio 2000 ↓, s. XX.
  12. ↑ a b Powierski 2001 ↓, s. 70.
  13. ↑ Necio 2000 ↓, s. XX
  14. ↑ Piotr z Dusburga ↓, s. 117 (III, 123).
  15. ↑ Pizuński 1999 ↓, s. 129; Necio 2000 ↓, s. XX.
  16. ↑ Powierski 2001 ↓, s. 70; Sypkowie 2004 ↓, s. 49 (tu podano, że Prusowie rzucili się do pozorowanej ucieczki na sam widok Krzyżaków); Biziuk 2011 ↓, s. 12.
  17. ↑ Pizuński 1999 ↓, s. 129; Powierski 2001 ↓, s. 70.
  18. ↑ Piotr z Dusburga ↓, s. 117 (III, 123); Pizuński 1999 ↓, s. 129; Necio 2000 ↓, s. XXI; Dorna 2004 ↓, s. 181.
  19. ↑ Pizuński 1999 ↓, s. 129
  20. ↑ Necio 2000 ↓, s. XX.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Marian Biskup, Gerard Labuda: Dzieje zakonu krzyżackiego w Prusach. Gospodarka, społeczeństwo, państwo, ideologia. Gdańsk: Wydawnictwo Morskie, 1986, seria: Seria Monografii Pomorskich. ISBN 83-215-7220-0.
  • Piotr Biziuk. Pruski Braveheart. „Focus Historia”. 7–8/2011, s. 8–13, 2011. ISSN 1234-9992. 
  • Piotr z Dusburga: Kronika ziemi pruskiej. przeł. Sławomir Wyszomirski ; wstęp i koment. Jarosław Wenta. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004. ISBN 83-231-1744-6.
  • Maciej Dorna: Bracia zakonu krzyżackiego w Prusach w latach 1228–1309. Studium prozopograficzne. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2004, seria: Poznańskie Studia Historyczne. ISBN 83-7177-275-0.
  • Jerzy Necio: Rycerz Herkus Monte wódz Natangów. Lidzbark Warmiński: Rycerze Lidzbarskiego Zamku, Ryszard Dudek, 2000.
  • Łucja Okulicz-Kozaryn: Dzieje Prusów. Wrocław: Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, Wydawnictwo Leopoldinum, 1997, seria: Monografie Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Seria Humanistyczna. ISBN 83-85220-62-3.
  • Państwo zakonu krzyżackiego w Prusach. Władza i społeczeństwo. red. naukowa Marian Biskup, Roman Czaja. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008. ISBN 978-83-01-15526-1.
  • Paweł Pizuński: Krzyżacy od A do Z. Skarszewy: „Arenga”, 1999, s. 129 (hasło Lubawa – bitwa). ISBN 83-909057-6-0.
  • Edward Potkowski: Grunwald. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1994, seria: Dzieje Narodu i Państwa Polskiego (t. I-11). ISBN 83-03-03641-6.
  • Jan Powierski: Prusowie, Mazowsze i sprowadzenie Krzyżaków do Polski. T. 2 (cz. 1). Malbork: Muzeum Zamkowe w Malborku, 2001. ISBN 83-86206-48-9.
  • Agnieszka Sypek, Robert Sypek: Krzyżacy. Podbój Prus – dzieje militarne. Warszawa: Egros, 2004, seria: W Kręgu Średniowiecza. ISBN 83-88185-65-9.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bitwa_pod_Lubawą&oldid=72641278”