Beta Lyrae
| β Lyr | |||||||||||||||||||||
 Położenie w gwiazdozbiorze | |||||||||||||||||||||
| Dane obserwacyjne (J2000) | |||||||||||||||||||||
| Gwiazdozbiór | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rektascensja |
18h 50m 04,795s[1] | ||||||||||||||||||||
| Deklinacja |
+33° 21′ 45,61″[1] | ||||||||||||||||||||
| Paralaksa (π) | |||||||||||||||||||||
| Odległość | |||||||||||||||||||||
| Wielkość obserwowana | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (RA) | |||||||||||||||||||||
| Ruch własny (DEC) |
−3,53 ± 0,20 mas/rok[1] | ||||||||||||||||||||
| Prędkość radialna |
2,20 ± 0,70 km/s[1] | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka fizyczna | |||||||||||||||||||||
| Rodzaj gwiazdy | |||||||||||||||||||||
| Typ widmowy |
Aa1: B0,5 V | ||||||||||||||||||||
| Masa | |||||||||||||||||||||
| Promień | |||||||||||||||||||||
| Metaliczność [Fe/H] |
0,49[2] | ||||||||||||||||||||
| Wielkość absolutna | |||||||||||||||||||||
| Jasność | |||||||||||||||||||||
| Temperatura |
Aa1:30 000 ± 2000[4] K | ||||||||||||||||||||
| Charakterystyka orbitalna | |||||||||||||||||||||
| Krąży wokół | |||||||||||||||||||||
| Półoś wielka |
8454[2] pc | ||||||||||||||||||||
| Mimośród |
0,1481[2] | ||||||||||||||||||||
| Alternatywne oznaczenia | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
Beta Lyrae (β Lyr, Sheliak) – gwiazda zmienna znajdująca się w gwiazdozbiorze Lutni w odległości ok. 960 lat świetlnych.
Nazwa[edytuj | edytuj kod]
Tradycyjna nazwa gwiazdy, Sheliak, wywodzi się od języka arabskiego الشلياق Al Shilyāk, co oznacza „lira”. Nazwa ta odnosi się do całego gwiazdozbioru i astronomowie arabscy zapożyczyli ją z greckiej astronomii, w której gwiazdozbiór wyobrażał lirę Orfeusza[3]. Międzynarodowa Unia Astronomiczna w 2016 roku oficjalnie zatwierdziła użycie nazwy Sheliak na określenie tej gwiazdy[5].
Charakterystyka obserwacyjna[edytuj | edytuj kod]
Zmienność gwiazdy odkrył w 1784 roku angielski miłośnik astronomii John Goodricke[6]. Okres zmian jasności wynosi 12 dni, 21 godzin i 50 minut. Gwiazda ta była drugim w kolejności odkrytym układem zaćmieniowym[a]. Sheliak jest też prototypem gwiazd zmiennych typu Beta Lyrae. Krzywa zmian blasku Beta Lyrae charakteryzuje się wyraźnym minimum wtórnym oraz brakiem blasku stałego, czyli jasność tego układu zmienia się płynnie[3].
Charakterystyka fizyczna[edytuj | edytuj kod]
Układ tworzą dwie gorące gwiazdy typu widmowego B. Poniżej opisany model najlepiej odpowiada krzywej zmian blasku układu. Jaśniejszy składnik to gorąca, masywna gwiazda ciągu głównego, otoczona przez dysk pyłowy, o jasności około 26 300 razy większej niż Słońce i temperaturze około 30 tysięcy kelwinów. Ma promień 6 razy większy niż promień Słońca i 13 razy większą masę. Jej towarzyszka to olbrzym o jasności 8600 razy większej niż Słońce i temperaturze ok. 13 300 K. Gwiazda ta osiągnęła promień 15 razy większy niż Słońce, a jej masa jest około trzykrotnie większa niż masa Słońca. Taki stan układu wynika z przepływu masy między składnikami[4].
Układ jest na tyle ciasny, że olbrzym wypełnił swoją powierzchnię Roche’a i jest zdeformowany przez grawitacyjne oddziaływanie drugiego składnika do kształtu gruszki. Materia z tej gwiazdy przepłynęła na drugi składnik, zwiększając jego masę. Jaśniejszą gwiazdę otacza dysk materii, będącej w kontakcie z nią, rozciągający się do odległości 28,3 R☉, który w miarę zbliżania się do gwiazdy zmniejsza grubość od 11,2 do 0,58 R☉ i zwiększa swoją temperaturę od 8200 K do 30 000 K. Dysk odpowiada za około 22% jasności systemu[4].
Towarzysze[edytuj | edytuj kod]
Układ Beta Lyrae ma także liczne optyczne towarzyszki[7]. Gwiazda skatalogowana jako Beta Lyrae B jest oddalona o 45,7 sekundy kątowej (pomiar z 2017)[7], ma wielkość gwiazdową 7,13m i typ widmowy B7[8]. Niewiele dalsza na niebie (46,8″ w 2015)[7] Beta Lyrae C ma znacznie mniejszą paralaksę i jest obiektem tła[9].
Dzięki danym z misji astrometrycznej Gaia zidentyfikowana została nieznana wcześniej gromada otwarta oznaczona Gaia 8, w której środku znajduje się Beta Lyrae. Najprawdopodobniej jest to najmasywniejszy obiekt gromady, liczącej około 100 gwiazd[10][11].
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Beta Lyrae w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ a b c d e Anderson E, Francis C.: HIP 92420. [w:] Extended Hipparcos Compilation (XHIP) [on-line]. VizieR, 2012. [dostęp 2019-09-18]. (ang.).
- ↑ a b c Jim Kaler: Sheliak. STARS. [dostęp 2016-10-02]. (ang.).
- ↑ a b c d e f R.E. Mennickent, G. Djurašević. On the accretion disc and evolutionary stage of β Lyrae. „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society”. 432 (1), s. 799–809, 2006. DOI: 10.1093/mnras/stt515. arXiv:1303.5812. Bibcode: 2013MNRAS.432..799M. (ang.).
- ↑ Naming Stars. Międzynarodowa Unia Astronomiczna, 2017-02-01. [dostęp 2017-05-22].
- ↑ Lyra, the Lyre or Harp. W: Richard Hinckley Allen: Star Names Their Lore and Meaning. Nowy Jork: Dover Publications Inc., 1963, s. 282–285. ISBN 0-486-21079-0. (ang.).
- ↑ a b c Mason et al.: WDS J18501+3322A. [w:] The Washington Double Star Catalog [on-line]. VizieR, 2014.
- ↑ bet Lyr B w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ bet Lyr C w bazie SIMBAD (ang.)
- ↑ Tomasz Nowakowski: New open cluster discovered using Gaia. Phys.org, 2019-09-18. [dostęp 2019-09-18]. (ang.).
- ↑ Ulrich Bastian, Gaia 8: Discovery of a star cluster containing beta Lyrae -- and of a larger old (extinct) star formation complex surrounding it, „ArXiv”, 2019, arXiv:1909.04612 (ang.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Stanisław Świerczyński. Zmiana okresu Beta Lyrae w latach 1956–2010. „Proxima”. 2/2010 (2), s. 20–22, październik 2010.