10 Dywizja Piechoty (II RP)
Historia | |
Państwo | |
---|---|
Sformowanie | |
Rozformowanie | |
Nazwa wyróżniająca |
„Dzika dywizja” |
Tradycje | |
Rodowód | |
Dowódcy | |
Pierwszy |
gen. ppor. Bronisław Babiański |
Ostatni |
gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz |
Działania zbrojne | |
wojna polsko-bolszewicka bitwa nad Autą bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920) bitwa pod Sokalem (11–13 IX 1920) bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920) kampania wrześniowa | |
Organizacja | |
Dyslokacja | |
Rodzaj sił zbrojnych | |
Rodzaj wojsk | |
Podległość |
1 Armia |
10 Dywizja Piechoty (10 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.
Poczatki 10 Dywizji Piechoty sięgają połowy 1919. W jej skład weszły oddziały dawnej 4 Dywizji Strzelców gen. Lucjana Żeligowskiego i pułki okręgowe formowane na terenie Łodzi, Kalisza, Włocławka, Łowicza i Aleksandrowa Kujawskiego. Dywizja poszczególnymi pułkami brała udział w walkach z Ukraińcami, a potem walczyła na froncie przeciwbolszewickim. Walczyła między innymi w Małopolsce Wschodniej. Jesienią 1919 poszczególne bataliony pułków przerzucono na Wileńszczyznę, a część sił nad Berezynę. W czasie odwrotu jej poszczególne pułki walczyły ze zmiennym szczęściem. W okresie polskiej kontrofensywy walczyła pod Radzyminem, a częścią sił wzięła udział w walkach z kawalerią Budionnego na Zamojszczyźnie. Po podpisaniu rozejmu, jednostki dywizji powróciły na ziemię łódzką[1]
W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”. Od chwili wybuchu wojny biła się na przedpolu głównej linii oporu. Silnie wykrwawiona w bitwie nad Wartą, wycofała się w trzech rozbieżnych kierunkach. 31 pułk piechoty rozbił kolumnę niemiecką w Mszczonowie, następnie został rozbity pod Kozienicami. 30 pułk piechoty wziął udział w obronie Warszawy, a 28 pułk piechoty walczył w bojach pod Krynicami, Dzierążną i Krasnobrodem[2].
Organizacja dywizji i walki w latach 1919–1920[edytuj | edytuj kod]
2 czerwca 1919 Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz w sprawie sformowania 10 Dywizji Piechoty. Organizacja dywizji miała być przeprowadzona na terenie Okręgu Generalnego „Łódź”. Braki kadrowe i sprzętowe spowodowały zmianę decyzji w sprawie formowania dywizji. Na przełomie czerwca i lipca 1919, oddziały 10 DP przebywające na terenie operacyjnym Frontu Galicyjsko-Wołyńskiego połączone zostały z oddziałami 4 Dywizji Strzelców Polskich.
- Organizacja dywizji w 1919
- dowództwo 10 Dywizji Piechoty
- XIX Brygada Piechoty
- XX Brygada Piechoty
- X Brygada Artylerii
- X batalion saperów
Początkowo dywizja brała udział w walkach w rozdrobnieniu. Na front wysyłano poszczególne bataliony w miarę ich formowania. Poszczególne bataliony 28 pułku piechoty brały udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu, w walkach polsko-litewskich na Suwalszczyźnie, a także w walkach polsko-czechosłowackich na Śląsku Cieszyńskim. Bataliony 31 pułku piechoty brały udział m.in. w powstaniu wielkopolskim (zdobycie Inowrocławia), walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu i polsko-litewskich na Wileńszczyźnie.
Podczas wojny z bolszewikami 1920 dywizja stanowiła odwód 1 Armii Frontu Północnego pod dowództwem gen. Franciszka Latinika. W krytycznym momencie Bitwy Warszawskiej została użyta do kontrnatarcia w bitwie pod Radzyminem. 14 sierpnia 1920 dywizja została skierowana w rejon Radzymina, gdzie odparła dwa natarcia bolszewickiej 21 Dywizji Strzelców, a następnie szybkim kontratakiem przełamała linie rosyjskie i zajęła Radzymin oraz jego okolice.
Po zakończeniu bitwy warszawskiej część dywizji dołączyła do pościgu za wycofującymi się wojskami bolszewickimi, część zaś przerzucono do Zamościa dla wzmocnienia obrony tego miasta przed 1 Armią Konną pod dowództwem Siemiona Budionnego.
W okresie międzywojennym dwa pułki oraz dowództwo dywizji stacjonowały w Łodzi. Do końca 1921 Dowództwo 10 DP miało swoją siedzibę przy ul. Przędzalnianej 18, a następnie przeniosło się do budynku przy ul. Henryka Sienkiewicza 24[3] (ul. Kościuszki 4[4]).
Dywizja w okresie pokoju[edytuj | edytuj kod]
Obsada personalna w marcu 1939[edytuj | edytuj kod]
Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[5][a]:
Stanowisko | Stopień, imię i nazwisko |
---|---|
dowódca dywizji | gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz |
dowódca piechoty dywizyjnej | płk piech. Jan Zientarski |
szef sztabu | ppłk dypl. Tadeusz Władysław Daniec |
I oficer sztabu | kpt. dypl. art. Bernard Weiss |
I oficer sztabu (dubler) | kpt. dypl. art. kontr. Włodzimierz Łagidze |
II oficer sztabu | kpt. adm. (art.) Czesław Gay |
komendant rejonu PW konnego | mjr adm. (kaw.) Bohdan Sawicki |
dowódca łączności | mjr łączn. Czesław Jaworski |
oficer taborowy | vacat |
oficer intendentury | kpt. int. Mieczysław Kaliciński |
-
10 DP w 1938
-
Zawody strzeleckie 10 DP. Gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński przyjmuje raport od płk. Mieczysława Pereświet-Sołtana
-
Wręczenie proporca 8 kompanii 30 pułku Strzelców Kaniowskich za zdobycie I miejsca w zawodach strzeleckich 10 DP
-
Gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński przyjmuje defiladę na terenie Cytadeli
Dywizja w kampanii wrześniowej[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Przed rozpoczęciem wojny 10 DP pod dowództwem gen. Franciszka Dindorf-Ankowicza weszła w skład Armii „Łódź” gen. Juliusza Rómmla[7]. Zajęła ona pozycje obronne nad rzeką Wartą, które opierały się na systemie kilkunastu bunkrów i schronów.
- Ugrupowanie 1 września
10 Dywizja Piechoty (bez OW nr 1 i 2) do godzin popołudniowych 1 września ześrodkowała się w rejonie Sieradza, a przydzielony 4 batalion strzelców zajął stanowiska w rejonie Dębołęki. Na dalekie przedpole dywizja wysunęła dwa oddziały wydzielone. Zostały one wysunięte na odległość około 60 km od sił głównych dywizji i obsadziły pozycję szerokości 40 km.
Oddział wydzielony nr 1 płk. Jana Zientarskiego przeszedł do rejonu Ostrzeszów – Kępno – Wieruszów z zadaniem: rozpoznać nieprzyjaciela w swoim rejonie do granicy państwa i pod naciskiem większych sił nieprzyjaciela prowadzić działania opóźniające przez Grabów na Sieradz i tam przejść do obrony na prawym skrzydle pasa dywizji.
Oddział wydzielony nr 2 płk. dypl. Jerzego Grobickiego obsadził pozycje w rejonie Bolesławca, Wójcina i Parcie z zadaniem: prowadzić rozpoznanie do granicy, następnie pod naporem nieprzyjaciela przejść do działań opóźniających po osi Lututów, Złoczew na Beleń. W rejonie Belenia oddział wydzielony nr 2 miał się przeprawić przez Wartę i przejść do odwodu armii[8].
- Walki
Od samego ranka 1 IX 1939 dywizja była atakowana przez prawie całą niemiecką 8 Armię, wspartą potężnym lotnictwem, czołgami i artylerią. Awangardy trzech niemieckich dywizji piechoty przekroczyły granicę państwową i maszerowały na kierunkach: 24 Dywizja Piechoty→ Międzybórz – Ostrzeszów – Grabów, w drugim rzucie 30 Dywizja Piechoty; 10 DP → Syców – Kępno; 17 DP z Daiborowic, a pułk zmotoryzowany SS Leibstandarte Adolf Hitler z Głuszyny na Opatów – Sokolniki, Złoczew. Niemieckim dywizjon z 10 i 13 Korpusu Armijnego przeciwstawiały się prowadzące działania opóźniające oddziały wydzielone polskiej 10 Dywizji Piechoty[9].
- Osobne artykuły:
Oddziały wydzielone nie mogły jednak stawić poważniejszego oporu na rubieżach opóźniania, by nie związać się w przewlekłą walkę, która to groziła całkowitym całkowitym ich rozbiciem. Dowódca 10 DP nie dysponował żadnymi środkami ogniowymi, by wesprzeć ich walkę z rejonu Sieradza. Dowódca armii mógł je wspierać tylko lotnictwem, lecz możliwości jego były znikome. W tej sytuacji dowódcy OW nr 1 i 2 musieli liczyć jedynie na własne siły[10]. Po całodniowych walkach OW nr 1 przegrupował się na pozycję pośrednią na rzece Prosna. Od wieczora nad Prosną oddziały niemieckie ograniczyły się jedynie do działań patroli rozpoznawczych[11]. Do zmierzchu OW nr 2 utrzymał się w lasach Krajanka – Parcice, lecz zarysowało się zagrożenie ze skrzydeł. Na północy oddziały niemieckiej 17 DP podchodziły pod Wieruszów, a na południu oddziały rozpoznawcze 1 Dywizji Lekkiej wdarły się w lukę pomiędzy OW nr 2, a 36 pp działający jako jako OW 28 DP. W związku z tym zagrożeniem płk Grobicki nakazał wycofać się na rubież: Sokolniki–Walichnowy[11].
W związku z trudną sytuacją na przedpolu, dowódca Armii Łódź postawił dowódcy 10 DP nowe zadanie. Z jego treści wynikało, że siły główne dywizji mają przejść w obszar leśny Włocin, 8 km na południe od Błaszki, Brąszewice, Lututów. Z tego rejonu dywizja ma być 2 września w gotowości do działania na korzyść grupy płk. Zientarskiego lub Grobickiego[12],
Wykonując rozkaz, siły główne dywizji wykonały 50 km marsz, weszły w pas przesłaniania i zajęły nakazane rejony. 4 batalion strzelców z baterią 2/10 pal ześrodkował się w rejonie na północ od Złoczewa, zamykając kierunek Złoczew – Sieradz. 30 pp ześrodkował się w rejonie las Brąszewice, kolonia Czajków, a godzinach popołudniowych 2 września wszedł do pierwszego rzutu na rubieży rzeki Łużyca, na odcinku Wysoty – Klonowa. 31 pp ześrodkował się w rejonie Włocin – Kije i nie brał udziału w walce. Wieczorem 2 września 10 DP przeszła do obrony na rubieży: rzeka Łużyca, Klonowa, Stara Wieś, Wandalin, Emilianów[13].
W dniu 3 IX dywizja otrzymała rozkaz przejścia do obrony przepraw na Warcie pod Sieradzem, lecz na skutek błędnego zinterpretowania rozkazu dowódca dywizji rozkazał 30. pp atakować pod Chajewem, gdzie okazało się, że nie ma tam Niemców i pułk musiał w ciągu dnia forsownym marszem nadrabiać opóźnienie. 31 pp otrzymał natomiast rozkaz utrzymania przyczółka na przedpolu Sieradza. W związku z tymi niezrozumiałymi decyzjami 10. DP zdołała dopiero 4 IX wykonać rozkaz i obsadzić główną linię obrony. Tego dnia oddziałom niemieckim, które wykorzystały zamieszanie w polskich oddziałach, udało się sforsować Wartę m.in. pod Mnichowem. W dniu 4 IX 31 pp dostał rozkaz przeprowadzenia odwrotu z przedmościa i zaczął obsadzać nową pozycję obronną pod Mnichowem. Okazało się jednak, że w Mnichowie i Dzigorzewie są Niemcy. Z kolei na pozycjach 30 pp niemiecka 17. DP sforsowała rzekę pod Beleniem. Rozegrała się tu zażarta walka, podczas której kilkakrotnie dochodziło do walki wręcz. Pomimo bohaterskiej obrony 30. pp nie zdołano zepchnąć wroga za rzekę. Nie udało się także przywrócić sytuacji kontratakiem. Niemieckie oddziały z 10. i 24. DP zepchnęły pułki z 10 DP z Glinna i Mnichowa, zmuszając je do odwrotu. Rozbita dywizja zbierała się pod Lutomierskiem. W dniu 7 IX 10 DP skierowała się w kierunku na Głowno i dalej na Piaseczno. Rankiem zajęła obronne pozycje na wschodnich przedpolach Zgierza. Następnie zagrożona okrążeniem ruszyła polnymi drogami na Głowno. W dniu 8 IX podczas dalszego odwrotu i ataków wroga poszczególne pododdziały pogubiły się i dywizja poszła w rozsypkę. Resztki dywizji 10 IX przeszły Wisłę koło Otwocka i przeszły do obrony. W dniu 12 IX jej oddziały kontratakowały pod Warszewicami, lecz nie zdołały zepchnąć wroga z przyczółków.
Potem dywizja walczyła jeszcze długo, kapitulując 27 września na Lubelszczyźnie.
Mapy[edytuj | edytuj kod]
Obsada personalna Kwatery Głównej 10 DP[edytuj | edytuj kod]
W nawiasach podano odznaczenia nadane 13 września 1939 przez dowódcę Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliusza Rómmla „za wykazane męstwo i zasługi wybitne w dowodzeniu”[14].
- dowódca dywizji – gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz (VM 4 kl.)
- dowódca piechoty dywizyjnej – płk piech. Jan Zientarski (VM 4 kl.)
- dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk dypl. art. Marian Jasiński (VM 4 kl.)
- oficer sztabu – kpt. Czesław Gay (VM 5 kl.)
- dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr adm. (kaw.) Bohdan Klaudiusz Sawicki
- szef sztabu – ppłk dypl. piech. Stefan Osika (VM 4 kl.)
- oficer operacyjny – kpt. dypl. art. kontr. Włodzimierz Łagidze (VM 5 kl.)
- oficer łącznikowy – kpt. dypl. art. Bernard Przemysław Weiss (VM 5 kl.)
- dowódca łączności – mjr łącz. Czesław Jaworski
- pomocnik dowódcy łączności – kpt. łącz. Eugeniusz Kleban (VM 5 kl.)
- kwatermistrz –
- szef służby zdrowia – ppłk lek. dr Mieczysław Kowalski
- Osobny artykuł:
Organizacja wojenna 10 Dywizji Piechoty we wrześniu 1939[15] | |||
---|---|---|---|
Jednostka mobilizowana | Dowódca jednostki | Miejsce mob. | Nazwa jednostki mobilizującej |
Kwatera Główna 10 DP | |||
dowództwo i sztab 10 DP | Łódź | dowództwo 10 DP | |
dowódcy broni 10 DP | |||
szefowie służb 10 DP | |||
komendant Kwatery Głównej 10 DP | |||
kompania gospodarcza Kwatery Głównej 10 DP | |||
sąd polowy nr 10 | |||
kompania asystencyjna nr 142 | Łódź | 28 pułk piechoty | |
poczta polowa nr 32 | Łódź | ||
Piechota dywizyjna | |||
28 pułk piechoty | ppłk piech. Wincenty Kurek | Łódź | 28 pułk piechoty |
30 pułk piechoty | ppłk piech. Włodzimierz Szmyd | Warszawa | 30 pułk piechoty |
31 pułk piechoty | ppłk Wincenty Wnuk | Sieradz | 31 pułk piechoty |
samodzielna kompania km i broni towarzyszących nr 42 | |||
kompania kolarzy nr 42 | Rembertów | 3 batalion strzelców | |
Artyleria dywizyjna | |||
10 pułk artylerii lekkiej | ppłk art. Józef Kossarek | Łódź | 10 pułk artylerii lekkiej |
10 dywizjon artylerii ciężkiej typ II | mjr art. Tadeusz Kozłowski | Łódź | 4 pułk artylerii ciężkiej |
bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ A nr 10 | por. Stanisław Mieczysław Ungeheier | Poznań | 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej |
samodzielny patrol meteo nr 10 | Łódź | 10 pułk artylerii lekkiej | |
Oddziały broni | |||
baon saperów typ IIa nr 10 | mjr sap. Ludwik Napoleon Siemiński | Sieradz | Ośrodek Sapersko-Pionierski 10 DP |
szwadron kawalerii dywizyjnej nr 10 | mjr adm. (kaw.) Bohdan Klaudiusz Sawicki | Sieradz | Komenda Rejonu PW Konnego 10 DP |
kompania telefoniczna 10 DP | kpt. Hieronim Kurek | Łódź | kompania łączności 10 DP |
pluton łączności KG 10 DP | ppor. rez. łącz. Franciszek (Aleksander?) Kowalczyk | ||
pluton radio 10 DP | por. rez. łącz. Wacław Witkowski | ||
drużyna parkowa łączności 10 DP | |||
pluton pieszy żandarmerii nr 10 | ppor. żand. Hieronim Wielądek | Łódź | 4 dywizjon żandarmerii |
Oddziały służb | |||
dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 409 | Łęczyca | kadra 4 dywizjonu taborów | |
dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 410 | |||
kolumna taborowa parokonna nr 409 | Sieradz | 31 pułk piechoty | |
kolumna taborowa parokonna nr 410 | |||
kolumna taborowa parokonna nr 411 | |||
kolumna taborowa parokonna nr 412 | |||
kolumna taborowa parokonna nr 413 | Łęczyca | kadra 4 dywizjonu taborów | |
kolumna taborowa parokonna nr 414 | |||
kolumna taborowa parokonna nr 415 | |||
kolumna taborowa parokonna nr 416 | |||
warsztat taborowy (parokonny) nr 409 | Sieradz | 31 pułk piechoty | |
pluton taborowy nr 10 | Łódź | 4 pułk artylerii ciężkiej | |
park intendentury typ I nr 402 | Łódź | 28 pułk piechoty | |
pluton parkowy uzbrojenia nr 402 | Gałkówek | Składnica Uzbrojenia nr 4 | |
kompania sanitarna nr 402 | mjr lek. Adam Molka | Łódź | 28 pułk piechoty |
szpital polowy nr 402 | Łódź | 4 Szpital Okręgowy | |
polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 402 | |||
polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 402 | |||
polowa pracownia dentystyczna nr 402 | |||
Oddziały przydzielone do dywizji[16] | |||
dowództwo Sieradzkiej Brygady ON | płk dypl. kaw. Jerzy Grobicki | ||
1 pułk kawalerii KOP | ppłk kaw. Feliks Kopeć | ||
4 baon strzelców | mjr Wincenty Mischke | Sieradz | 31 pułk piechoty |
Kępiński batalion ON | kpt. Romuald Antoni Ignacy Jüngst | ||
Ostrzeszowski batalion ON | kpt. Józef Waydowicz | ||
I Wieluński batalion ON | kpt. Stefan Faczyński | ||
II Wieluński batalion ON | mjr Edward Rajpold | ||
samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych nr 91 | kpt. Stanisław Kraiński | Brześć | 4 batalion pancerny |
samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych nr 92 | kpt. Władysław Iwanowski | ||
66 eskadra obserwacyjna bez II plutonu | kpt. obs. Albert Kubieniec | Lwów | 6 pułk lotniczy |
Obsada personalna dowództwa dywizji[edytuj | edytuj kod]
- Dowódcy dywizji
- gen. ppor. Bronisław Teofil Babiański (2 – 25 VI 1919)
- gen. ppor. Lucjan Żeligowski (26 VI – 21 IX 1919)
- gen. ppor. Gustaw Zygadłowicz (12 IX 1919 – 2 IV 1920)
- gen. ppor. Lucjan Żeligowski (2 IV – 28 IX 1920)
- gen. bryg. Stanisław Oktawiusz Małachowski (28 IX 1920 – 15 VII 1927)
- gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński (9 IX 1927 – 29 X 1935)[17].
- gen. bryg. Franciszek Józef Dindorf-Ankowicz (29 X 1935 – 27 IX 1939)
- Dowódcy piechoty dywizyjnej
- Osobny artykuł:
- płk SG Adam Nałęcz Nieniewski (25 IX 1921 – 12 VIII 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 7 DP[18])
- płk piech. Jarosław Aleksandrowicz de Witold (12 VIII – 1 XI 1923 → dowódca piechoty dywizyjnej 16 DP[19])
- płk piech. Włodzimierz Rachmistruk (16 XII 1923 – 19 III 1927)
- gen. bryg. Oswald Frank (19 III 1927 – 24 XII 1929)
- płk dypl. inż. Stefan Rotarski (27 I 1930 – 18 X 1935)
- płk piech. Jan Zientarski (18 X 1935 – IX 1939)
- Szefowie sztabu
- Osobny artykuł:
- mjr SG Adam Korytowski (VII – IX 1919)
- ppłk SG Leon Bobicki (do 4 VI 1920)
- kpt SG Jan Tiletschke (od 4 X 1920)
- kpt. SG Władysław Gadomski (od 28 V 1921)
- mjr SG Tadeusz Piotr Parafiński (13 X 1922)
- mjr SG Jarosław Szafran (od 10 X 1923)
- mjr SG (piech.) Stanisław Jan Walawski (4 XI 1925 – 5 V 1927 → dowódca I/59 pp[20])
- mjr SG Bolesław Ciążyński (od 11 VI 1927)
- mjr dypl. piech. Marian Radwański (13 VIII 1929 – 23 X 1931 → dowódca baonu w 45 pp)
- mjr dypl. piech. Karol Lilienfeld-Krzewski (23 X 1931 – 9 XII 1932 → szef wydziału w WINW)
- mjr dypl. Karol Rzewuski (od 10 XI 1931)
- mjr dypl. łącz. Stanisław Jamka (od 28 X 1932)
- mjr dypl. Ernest Buchta (od 22 X 1935)
- mjr/ppłk dypl. Tadeusz Daniec (od 7 XII 1938)
- ppłk dypl. Stefan Osika (VIII - IX 1939)
Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej[edytuj | edytuj kod]
- Osobny artykuł:
Podczas powstania warszawskiego w ramach Warszawskiego Korpusu AK z oddziałów powstańczych walczących na Mokotowie została odtworzona 10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja pod dowództwem ppłk. Józefa Rokickiego ps. „Karol”.
Uwagi[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[6].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Rzadkowski 2017 ↓, s. 5–7.
- ↑ Zawilski 2019 ↓, s. 792.
- ↑ Rzadkowski 2017 ↓, s. 10.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 206.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 533.
- ↑ Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
- ↑ Jurga 1975 ↓, s. 220.
- ↑ Wróblewski 1975 ↓, s. 56.
- ↑ Wróblewski 1975 ↓, s. 52.
- ↑ Wróblewski 1975 ↓, s. 56–57.
- ↑ a b Wróblewski 1975 ↓, s. 63.
- ↑ Wróblewski 1975 ↓, s. 64.
- ↑ Wróblewski 1975 ↓, s. 79.
- ↑ Rómmel 1958 ↓, s. 383-384.
- ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CLXXXVIII, 8, 75, 78-80, 154, 233, 270, 326, 373, 421, 491, 510, 534, 578, 599, 871.
- ↑ Wróblewski 1975 ↓, s. 44, 56, 71.
- ↑ Jaskulski 2013 ↓, s. 205 i 241.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 54 z 12 sierpnia 1923, s. 502.
- ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 68 z 27 października 1923, s. 724.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927, s. 127.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24. T. III/2. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
- Waldemar Jaskulski: Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939). Włocławek: Expol, 2013. ISBN 978-83-60541-09-8.
- Zdzisław Jagiełło: Piechota Wojska Polskiego 1918-1939. Warszawa: Bellona, 2007. ISBN 978-83-11-10206-4.
- Tadeusz Jurga: Wojsko Polskie: krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. Regularne jednostki Wojska Polskiego w 1939: organizacja, działania bojowe, uzbrojenie, metryki związków operacyjnych, dywizji i brygad. T. 7. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Bronisław Prugar-Ketling (red.): Księga chwały piechoty. Warszawa: Departament Piechoty MSWojsk, Warszawa 1937-1939. Reprint: Wydawnictwo Bellona, 1992.
- Juliusz Rómmel: Za honor i ojczyznę. Wspomnienia dowódcy armii „Łódź” i „Warszawa”. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Iskry”, 1958.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
- Andrzej Rzadkowski: 10 Dywizja Piechoty. Warszawa: Edipresse Polska SA, 2017, seria: Wielka Księga Piechoty Polskiej 1918–1939. ISBN 978-83-7945-602-4.
- Jan Wróblewski: Armia „Łódź” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1975.
- Lech Wyszczelski: Wojsko Polskie w latach 1918-1921. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2006. ISBN 83-89729-56-3.
- Lucjan Żeligowski: Wojna w 1920. Wspomnienia i rozważania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07841-6.
- Apoloniusz Zawilski: Bitwy polskiego września. Kraków: Znak Horyzont, 2019. ISBN 978-83-240-5692-7.
- Dzienniki Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych z 1928, 1931 i 1934. [dostęp 2016-02-15].
- 10 Dywizja Piechoty (II RP)
- Wojsko Polskie II Rzeczypospolitej w Łodzi
- Jednostki z tradycjami Armii Polskiej we Francji
- Wielkie jednostki Armii „Łódź”
- Wielkie jednostki 1 Armii (II RP)
- Wielkie jednostki 3 Armii (II RP)
- Wielkie jednostki 5 Armii (II RP)
- Wielkie jednostki 7 Armii (II RP)
- Polskie dywizje piechoty z okresu wojny polsko-bolszewickiej
- Jednostki organizacyjne wojska utworzone w 1919
- Polskie dywizje piechoty z okresu kampanii wrześniowej
- Jednostki organizacyjne wojska rozwiązane w 1939
- Polskie wielkie jednostki walczące w bitwie nad Niemnem
- Polskie wielkie jednostki walczące w bitwie o przedmoście warszawskie