Ćmiankowate
| Psychodidae[1] | |
| Newman, 1834 | |
 Clogmia albipunctata | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina |
ćmiankowate |
Ćmiankowate (Psychodidae) – rodzina owadów z rzędu muchówek.
Charakterystyka rodziny[edytuj | edytuj kod]
Psychodidae zwane ćmiankowatymi, to rodzina drobnych, szybko polatujących muchówek, które zewnętrznie przypominają małe motyle lub komary. Rodzina ta liczy około 450 gatunków. Występują one w wielu regionach świata, prawie na wszystkich kontynentach. W Ameryce Północnej odnotowano 113 gatunków z 21 rodzajów, w USA i Kanadzie stwierdzono występowanie około 90 gatunków. W Polsce łącznie stwierdzono 45 gatunków z 22 rodzajów (dane z 2007 roku)[2].
Psychodidae zamieszkują różne strefy klimatyczne, zaś najbogatszy i najbardziej zróżnicowany skład gatunkowy występuje w regionach tropikalnych. Najmniejsze gatunki osiągają 1,8 mm, największe dochodzą do 5 mm.
W układzie systematycznym Psychodidae jest rodziną muchówek należących do Nematocera (muchówek długoczułkich), wchodzi ona w skład infrarodziny Psychodomorpha.
W skład rodziny ćmiankowatych wchodzi 6 podrodzin (Duckhouse, 1973), tylko 2 spośród nich zagrażają zdrowiu publicznemu i zwierzętom, a mianowicie Psychodinae i Phlebotominae[3].
Dorosłe Psychodinae w przeciwieństwie do Phlebotominae cechują się względnie krótkimi częściami aparatu gębowego, krótkimi segmentami czułków, krótkimi nogami, dachówkowatym ułożeniem skrzydeł wzdłuż ciała[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Ciało krótkie, owłosione, barwy od żółtej poprzez szarości do czerni. Zaplecze nagie, powiększone, tylna część wypukła. Tułów z nagim lub owłosionym przedpleczem, szew pleuralny zesklerotyzowany, różnorodnie owłosiony lub nagi, szew poprzeczny scutum nie V-kształtny. Śródplecze zwykle duże. Odwłok z pierwszym sternum czasem nie zesklerotyzowanym; sternum drugie całe sklerotyzowane, podzielone na skleryty lub niesklerotyzowane. Skrzydła duże, krótkie, szerokiem owalne, eliptyczne, lancetowate, zazwyczaj ostro zakończone, zwykle gęsto owłosione z żyłkami medialnymi i 4-5 radialnymi. Podłużne żyłki skrzydeł zwykle dobrze rozwinięte, zwidłowania żyłek nieobecne lub ograniczone do połowy bazalnej skrzydeł, kostalna żyłka biegnie wzdłuż brzegu skrzydeł do obszaru analnego. Brak komórki dystalnej; podłużne żyłki dobrze rozwinięte, skrzyżowania żyłek często niewyraźne, zwykle ograniczone do trzeciej bazalnej skrzydła; żyłka analna zredukowana. Podczas spoczynku ułożone dachówkowato ułożone ponad odwłokiem przy końcu. Głowa z długimi czułkami. Czułki zazwyczaj mają 12 do 16 segmentów. Każdy z segmentów zwykle porośnięty okółkowato szczecinkami. Mostek oczny nieobecny bądź niekompletny. Oczy złożone z fasetek. Na głowie brak przyoczek. Głaszczki szczękowe długie mają od 3 do 5 segmentów, przedostatni segment z wgłębieniem czuciowym ssawki zwykle bardzo krótki, zaś u krwiopijnych gatunków mogą być dłuższe sięgające wysokości głowy. Odwłok Psychodinae ma zwykle od 6-8 segmentów[4].
Systematyka polskich gatunków ćmiankowatych[edytuj | edytuj kod]
- Podrodzina Psychodinae
- Plemię: Morminini
- Plemię : Paramormiini
- Rodzaj Peripsychoda Enderlein, 1935 (Australia)
- Rodzaj Telmatoscopus Eaton, 1904 (Australia)
- Plemię: Pericomini
- Rodzaj Bazarella Vaillant, 1961
- Rodzaj Berdeniella Vaillant, 1976
- Rodzaj Boreoclytocerus Duckhouse, 1978
- Rodzaj Clytocerus Haliday in Walker, 1856
- Rodzaj Pericoma Walker, 1856
- Rodzaj Saraiella
- Rodzaj Satchelliella
- Rodzaj Tonnoiriella Vaillant, 1971
- Rodzaj Ulomyia
- Plemię: Psychodini
- Rodzaj Psychoda Latreille, 1796
- Rodzaj Threticus Eaton, 1904
- Rodzaj Trichopsychoda Tonnoir, 1922
- Rodzaj Tinearia Schellenberg, 1803
- Plemię Telmatoscopini
- Rodzaj Mormia Enderlein, 1935
- Rodzaj Panimerus Eaton, 1913
- Rodzaj Paramormia Enderlein, 1935
- Rodzaj Peripsychoda Enderlein, 1935
- Rodzaj Philosepedon Eaton, 1904
- Rodzaj Telmatoscopus Eaton, 1904
- Rodzaj Threticus Eaton, 1904
- Rodzaj Trichopsychoda Tonnoir, 1922
- Podrodzina Sycoracinae Jung, 1954
- Rodzaj Sycorax Curtis, 1839
- Podrodzina Trichomyiinae Tonnoir, 1922
- Rodzaj Trichomyia Haliday, 1839
Stadia rozwojowe[edytuj | edytuj kod]
Larwy[edytuj | edytuj kod]
Larwy Psychodidae są małe (zwykle mniejsze niż 5 mm), cylindryczne lub nieco spłaszczone, pozbawione narządów ruchu; ciało zazwyczaj ciemno zabarwione. Na szczycie odwłoka obecny syfon oddechowy. Każdy segment odwłoka podzielony na 3 annule. Przy ostatnim segmencie annuli obecne małe grzbietowe płytki[5][4][3]
Tułów niewyraźnie grubszy niż reszta ciała. Spłaszczone formy posiadają rzędy dysków na części brzusznej[5]. Larwy oddychają za pomocą syfonu wystawionego ponad wodę. Larwy prowadzą ziemnowodny tryb życia, rozwijają się na powierzchni wód, unoszących się glonów, w błocie, gnoju; w mokrych i wilgotnych miejscach bogatych w materię organiczną, na grzybach, mikroorganizmach[4]. Pericoma żyje w potokach, strumieniach i źródłach. Psychoda sp. często w wodach zanieczyszczonych.
Larwy z rodzaju Pericoma mają długie kolce lub piórowate formy, zaś u gatunków z rodzaju Telmatoscopus i Psychoda są słabo rozwinięte. Larwy Psychoda alternata są bardzo odporne na zanieczyszczenia, niskie pH, niską zawartość rozpuszczonego tlenu oraz na wysokie temperatury [4].
W środkowoeuropejskich warunkach larwy przedstawicieli tej rodziny zwykle charakteryzują się niską wrażliwością na zanieczyszczenie wód. W systemie oceny jakości wód na podstawie wskaźnika BMWP-PL mają najniższą punktację[6].
Imagines[edytuj | edytuj kod]
Imagines posiadają krótkie i szerokie skrzydła. Dorosłe owady są niewielkie. Występują przez cały rok w miejscach ustępowych. Latem często w miejscach wilgotnych, na liściach roślin. Dorosłe Psychodinae składają jednorazowo od 20-100 jaj z których wylęgają się młode w ciągu 2 dni. Okres larwalny trwa 9-15 dni, okres poczwarki 1-2 dni[4].
Przedstawiciele z rodzaju Psychoda rozwijają się w różnych rodzajach nawozu i rozkładającej się materii organicznej, Ich cykl rozwojowy trwa od 8 dni do miesiąca. Imago żyje do 5 dni. Cykl rozwojowy u niektórych Psychodidae trwa nawet do roku.
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Psychodidae, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Ježek J. 2007. New records of moth flies (Diptera, Psychodidae) from Poland with description of Apsycha gen. nov., Acta Zoologica Universitatis Comenianae, 47 (2): 145–160,
- ↑ a b D.A.Duckhouse. 1976. La Faune terrestre de L’île de Sainte-Hélène. Troisième Partie, Musee royal de l’afroque centr ale – Tervuren, Belgique annales – Sciences zoologiques -nº 215.
- ↑ a b c d e f Rutledge L.C., Gupta R.K. Moth flies and sand flies (Psychodidae) - Mullen G, Durden L.A, 2002. Medical and veterinary entomology. Academic Press, 1-597
- ↑ a b McCafferty P.W .1983 Aquatic entomology: the fishermen's and ecologists' illustrated guide to insects and their relatives. Jones & Bartlett Publishers,1-448
- ↑ Barbara Bis, Artur Mikulec, Rajmund Jan Wiśniewski, Przewodnik do oceny stanu ekologicznego rzek na podstawie makrobezkręgowców bentosowych [pdf], Warszawa: Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, 2013, s. 114, ISBN 978-83-61227-21-2 (pol.).